Pozorne samozatrudnienie – przyczyny fiskalne, skutki, środki zaradcze

W artykule przedstawiono problem unikania zatrudnienia poprzez zakładanie pozornej działalności gospodarczej w kontekście całości klina podatkowego (PIT, ubezpieczenia społeczne i pozostałe składki). W pierwszej części, tj. analitycznej, przedstawione są rozważania na temat istoty działalności gospodarczej i zatrudnienia, które następnie zestawiono z legalnymi definicjami tych pojęć funkcjonującymi w polskim systemie. Wskazano negatywne skutki zastępowania zatrudnienia pozornym samozatrudnieniem, tj.: ograniczenie i pozbawienie prawa do zabezpieczenia społecznego, zaburzanie konkurencji na rynku, prekaryzacja rynku pracy oraz uszczuplanie środków przeznaczanych na cele publiczne. Następnie scharakteryzowano rozwiązania sprzyjające istnieniu wskazanego zjawiska, zaznaczając również zbyt szeroką dostępność takich rozwiązań, wynikającą z nieostrości stosowanych definicji, jak i długotrwałości procedur weryfikujących. W drugiej części zaprezentowano autorskie rozwiązania pozwalające na minimalizację zjawiska zastępowania zatrudnienia pozornym samozatrudnieniem. Zmiany powinny szanować wolność prowadzenia działalności gospodarczej oraz nie pogarszać warunków działania przedsiębiorców rzeczywiście podejmujących ryzyko gospodarcze. Przy takim założeniu zaproponowano ograniczenie dostępności preferencji o jednoznaczne i łatwo weryfikowalne kryteria. Wskazano na konieczność zastąpienia ulg w składkach ulgami podatkowymi oraz wprowadzenie ulgi dla firm decydujących się na rozpoczęcie zatrudniania. Zaproponowano również nowy sposób ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorców oraz redukcję liczby komponentów klina podatkowego.

The article presents the problem of employment avoidance by setting up an alleged business activity in the context of the entire tax wedge (PIT, social insurance and other contributions). The analytical part presents considerations on the essence of economic activity and employment, which are subsequently compared with the legal definitions of these concepts as functioning in the Polish system. The negative effects of replacing employment with apparent self-employment were indicated: limitation and deprivation of the right to social security, distortion of competition on the market, precarization of the labour market and reduction of funds allocated to public purposes. Next, solutions conducive to the existence of the indicated phenomenon are characterized, indicating equally the overly broad availability of such solutions resulting from a vagueness in definitions and the length of verification procedures themselves. The second part identifies the author’s solutions for minimizing the phenomenon of replacing employment with alleged self-employment. The changes should respect the freedom to conduct a business and not worsen the operating conditions of entrepreneurs who actually take economic risk. With this assumption, it was proposed to limit the availability of preferences by unambiguous and easily verifiable criteria. Indicated is the necessity of replacing contribution deductions with tax breaks and introducing a relief for companies deciding to start employment. A new method for determining the basis of the calculation of the contribution for social insurance of entrepreneurs and a reduction in the number of tax wedge components was also proposed.