Państwowe rozdawnictwo zboża w Cesarstwie Rzymskim. Kształtowanie postaw społecznych w świetle źródeł ikonograficznych

Cel badań. Celem badań było ukazanie społecznych aspektów systemu państwowego rozdawnictwa zboża w Rzymie – annony – na podstawie analizy źródeł ikonograficznych. Metoda badań. Do wykorzystanych metod należą: kwerenda biblioteczna, analiza źródeł archeologicznych, ikonograficznych (głównie numizmatycznych) i pisanych. Wyniki badań. Za pomocą przedstawień ikonograficznych kolejni cesarze chcieli w odpowiedni sposób zaprezentować się poddanym – jako odpowiedzialni, zdolni do zapewnienia im wyżywienia patroni, mający błogosławieństwo i przychylność bóstw dających obfitość. Głównym rodzajem zabytków, na których można znaleźć takie wizerunki, są monety, były one bowiem używane przez wszystkich obywateli i dawały możliwość łatwego rozpowszechnienia wymaganego przekazu. Znaczenie annony w propagandzie cesarskiej, widoczne na przykładach zabytków numizmatycznych, dodaje nowych aspektów interpretacyjnych pozostałym źródłom ikonograficznym, prezentującym prace związane z przetwórstwem i zarządzaniem zbożem. Analizując przedstawienia czynności takich jak: odmierzanie ziarna, wyładunek statków w porcie czy transport zboża Tybrem, należy mieć bowiem na uwadze fakt, że mogą one być nie tylko prostymi ilustracjami działań pojedynczych ludzi lub prywatnych organizacji, lecz również stanowić świadectwo powiązania przedstawionych na nich osób z wielkim, złożonym systemem annony. Wnioski. Źródła ikonograficzne są materialnym dowodem działań władz Cesarstwa, mających przynieść określone skutki społeczne, takie jak przekonanie ludu o hojności i opiece władcy oraz wzbudzenie poczucia  zależności od panującego. Przez porównanie z przekazami pisanymi umożliwiają pełniejsze zrozumienie znaczenia instytucji annony w społeczeństwie rzymskim.

Aim. A presentation of the social aspects of Cura Annonae – the grain distribution system in the city of Rome – based on iconographic sources. Methods. Library study, analysis of archaeological, iconographic (mainly numismatic) and written sources. Results. Roman emperors presented themselves in iconographic sources in a special way – they needed to be perceived as responsible patrons, capable of providing food for their citizens, and as being blessed and favoured by the gods of abundance and generosity. The most common category of artefacts containing such images are coins, because they were used every day by every Roman citizen, so the message could spread easily and reach everyone. The significance of Cura Annonae in the imperial propaganda is observable on numismatic sources, and it adds new interpretative aspects to all the other iconography, which contains images of grain processing and distribution. When analysing sources showing activities such as measuring grain, unloading ships in a port or transporting grain along the Tiber, one should bear in mind the fact that they may be not only illustrations of the activities of individual people or private organizations, but also a testimony of a connection between them and the great, complex system of Cura Annonae. Conclusions. Iconographic sources are material evidence of the Roman authorities’ actions, which were supposed to cause specific social effects. Comparing them with written sources allows us to fully understand the significance and complexity of the institution of Cura Annonae in Roman society.