Bieżanów utracony. O drewnianej architekturze dawnej podkrakowskiej wsi

Artykuł podejmuje tematykę gwałtownej zmiany w najnowszych czasach charakteru zabudowy krakowskiego Bieżanowa. Jego bardzo ciekawa struktura przestrzenna, w której tradycyjna drewniana zabudowa wiejska, wykształcona w procesie długotrwałej ewolucji, współegzystowała z realizacjami o charakterze „miejskim”, nie była dotychczas badana. Również intrygujący moment przemiany dawnej wsi w zurbanizowany fragment „Wielkiego Krakowa” nie został uchwycony przez dotychczasowych badaczy. Napływ do Bieżanowa w latach 20. XX wieku ludności o dużym kapitale kulturotwórczym oraz prężne organizacje społeczne działające we wsi od 2. połowy XIX wieku (m.in. chór o renomie przekraczającej granice Galicji, kółko rolnicze, ochotnicza straż pożarna, Klub Sportowy „Bieżanowianka”) wpłynęły na wykształcenie wśród jej mieszkańców znacznej świadomości obywatelskiej. Pokłosiem było powstanie szeregu pamiętników bieżanowian, dokumentujących dzieje wsi. Ich analiza, w powiązaniu z dotychczas niewykorzystanymi źródłami – powszechnie dostępnymi w ramach Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej mapami ortograficznymi Krakowa – pozwoliła na określenie kamieni milowych w najnowszej historii architektonicznej Bieżanowa. Artykuł stawia również pytanie o przyszłość zachowanego dziedzictwa drewnianego dawnej wsi oraz o możliwości jego dalszego przetrwania i form ochrony.

The article deals with the rapid changes that have taken place in recent times in the former village of Bieżanów (now a district of Kraków) and their influence on its development. Its interesting spatial structure – in which traditional wooden village buildings, shaped in the process of their long-term evolution, coexisted alongside ‘urban’ developments – has not yet been studied. Furthermore, the intriguing moment of the former village’s transformation into an urbanized part of ‘Greater Kraków’ has not been recorded by previous scholars. The influx of people who had considerable cultural capital into Bieżanów in the 1920s, as well as the thriving social organizations operating in the village since the second half of the nineteenth century (including a choir whose reputation went beyond the boundaries of Galicia, an agricultural circle, a Voluntary Fire Brigade, the ‘Bieżanowianka’ Sports Club), contributed to the development of a strong civic awareness among its inhabitants. The upshot was the publication of a number of Bieżanowian diaries documenting the history of the village. Analysing these, in conjunction with hitherto unused sources – orthophotographic maps of Kraków available to the public in the Municipal Spatial Information System – has made it possible to identify key milestones in Bieżanow’s recent architectural history. The article also raises the question of the future of the preserved wooden heritage of the former village and the prospects of its further survival and forms of protection.