Dzieci cudzoziemskie w polskiej szkole. Portret(y), wyzwania i problemy

Cel: Szkoła stanowi swoiste pogranicze kulturowe, w którym szczególną uwagę należy skupić na analizie funkcjonowania nauczycieli, uczniów–cudzoziemców i ich rodziców, innych uczniów, a w związku z tym rodzi się wiele pytań. W niniejszym artykule została podjęta próba odpowiedzi na kilka z nich: W jakim zakresie istniejące rozwiązania prawne są dostosowane do obecności uczniów cudzoziemskich w polskim systemie oświaty? Jakiego rodzaju kompetencje są potrzebne w pracy z dzieckiem cudzoziemskim? Przed jakimi zadaniami i problemami stawia nauczyciela obecność ucznia–cudzoziemca w klasie szkolnej? Czy nauczyciele są przygotowani do pracy z nimi? W jakim zakresie (np. kontakt emocjonalny z uczniem, umiejętność ewaluacji ucznia, pomoc uczniowi w nauce)? Czy i w jakiej formie nauczyciele odczuwają potrzebę wsparcia w pracy z takimi uczniami? Co może wspomóc integrację uczniów cudzoziemskich i polskich? Jakie, zdaniem nauczycieli, są możliwości doskonalenia współpracy na linii szkoła – rodzice ucznia cudzoziemskiego? Metody: Analiza danych zastanych (m.in. dokumentów prawnych, sprawozdań) i wywołanych (badania dotyczące uczniów cudzoziemskich w opiniach nauczycieli, które przeprowadzono w publicznych szkołach podstawowych w środowisku wielkomiejskim oraz wiejskim; dobór szkół – celowy; narzędzie badawcze – kwestionariusz ankiety). Wyniki: Lista problemów i trudności w edukacji uczniów cudzoziemskich jest długa i nie jest prostym zadaniem ani zamknięcie tej listy, ani ocena tego, które z nich są najważniejsze, a które mniej ważne. Wśród nich można wymienić m.in.: barierę językową; deficyty w zakresie posiadania i rozwoju kompetencji nauczycieli niezbędnych w pracy z uczniem cudzoziemskim; kwestię oceny uczniów cudzoziemskich; międzykulturowe otwarcie lub zamknięcie środowiska lokalnego (w tym szkoły); uwarunkowania psychologiczne i rozwojowe ucznia cudzoziemskiego. Wnioski: Uczeń cudzoziemski to uczeń raczej „rozpoznawany” niż „rozpoznany”. Polskie szkoły zazwyczaj nie mają doświadczenia w zakresie pracy z uczniem cudzoziemskim – skala wielokulturowości naszych instytucji oświatowych nie jest duża. Nawet jeżeli je posiadają, pomoc dzieciom–uczniom cudzoziemskim nadal wymaga reorganizacji i doskonalenia (pomimo podejmowanych w tym kierunku działań), tym samym prowadzenie systematycznych badań dotyczących tego zagadnienia jest bezdyskusyjne.

Aim: School represents a specific cultural borderland, in which particular emphasis should be put on the analysis of the teachers, foreign schoolchildren and their parents as well as other schoolchildren. All this raises many questions. In this paper there is an attempt to answer several of these questions: How are the legal arrangements adjusted to the presence of foreign schoolchildren in the Polish educational system? What kind of competences are required to work with a foreign child? What kind of tasks and problems are imposed on teachers in the presence of foreign schoolchild in the classroom? Are teachers prepared to work with them? What is the scope of such work (e.g. emotional contact with schoolchildren, the capability to assess them, to help them study)? When do teachers feel the need for support in work with such schoolchildren? What kind of need is this? What could enhance the integration of foreign and Polish schoolchildren? What are the possibilities for improvement of the cooperation between the school and the parents of the foreign schoolchildren in teachers’ opinions? Methods: Desk research (i.a. legal documents, reports) and elicited data research (research of teachers’ opinions of foreign students, conducted in the public primary schools in urban and rural environments; the selection of schools – targeted; the research tool – survey questionnaire), Results: The list of problems and difficulties in the education of foreign school children is long, and it is not easy to either to finalise it or to set the problems in order of importance. Among them there are: language barriers; lack of competences or lack of their development that allows teachers to work with a foreign schoolchild; foreign schoolchildren assessment issues; intercultural accessibility or the lack of it in local environment (including school); psychological and developmental determinants of a foreign schoolchild. Conclusions: The issue of foreign schoolchildren is still under an ongoing diagnostic process. Polish schools usually have little or no experience in the field of working with the foreign schoolchild – the scale of multiculturalism scale in our educational institutions is not very great. Even if they have it, support for foreign schoolchildren still requires reorganisation and improvement (despite all the actions taken), therefore the need for systematic study of these issues is indisputable.