This paper contains a description of 18 insectivore species recovered from the bone breccia at Węże near Działoszyn (province of Łódź). The described forms include four new species and one new genus: Erinaceus samsonowiczi n. sp., Blarinoides mariae n. gen ., n.sp., Neomys soriculoides n. sp., Suncus zelceus n. sp.
The writer explains his methods of work and discusses the age and origin of the breccia, as well as the problem of the palaeogeographic distribution of some species found in the Węże bone breccia.
Opracowane z Wężów owadożerne są dalszym przyczynkiem do znajomości
Kręgowców tego znaleziska opisanych przez J. Stacha (1951,1952,1954,1957)
M. Młynarskiego (1953, 1955, 1956) i T. Czyżewską (1958).
Owadożerne reprezentowane są dotychczas przez 18 gatunków, należących do rodzin : Erinaceidae Bonap., Talpidae Murray i Soricidae Gray, oraz do 11 rodzajów : Erinaceus L., Talpa L., . Desmana Guld., Galemys(?) Kaup, Sorex L., Blarinoides n . gen., Neomys Kaup, Beremendia Kormos, Petenyia Kormos, Crocidura Wagler i Suncus Ehrenb. Poza znanymi już gatunkami z plio-plejstocenu opisano tu 4 nowe : Erinaceus samsonowiczi n.sp.,
Blarinoides mariae n.sp., Neomys soriculoides n. sp. i Suncus zelceus n. sp.
Opisy i tabele ich pomiarów znajdują się w tekście angielskim ; poniżej podajemy tylko
krótkie diagnozy. Są to gatunki plioceńskie , występujące z reguły w dolnych i środkowych
partiach brekcji.
Nowy rodzaj Blarinoides, bardzo zbliżony do amerykańskiej Blarina Gray jest w Wężach zapewne reliktem mioceńskim i pochodzi z dolnego pliocenu. Jego stosunek do Blarina Gray wyjaśniono na podstawie szczegółowej analizy morfologii czaszek i żuchw. Przypuszczenia o wspólnym ich pochodzeniu są jeszcze hipotetyczne z powodu braku dostatecznej dokumentacji paleontologicznej z terenu Azji . Możliwość migracji tych form mogła przy tym zachodzić tylko we wczesnym pliocenie, lub - co jest prawdopodobniejsze - jeszcze w miocenie. Hipotetyczne są również wnioski co do pokrewieństwa i podobnej możliwości migracji gatunków Beremendia fissidens (Petenyi) i Paracryptotis rex Hibbard , mimo że znane jest ogniwo pośrednie łączące je, a mianowicie Beremendia sinensis (Zdansky).
W pracy niniejszej uzupełniono wnioski poprzednich badaczy o pochodzeniu brekcji i jej wieku ; potwierdzono też przypuszczenia Stacha i Młynarskiego co do dwojakiego charakteru fauny. Fauna owadożernych pozwala na ustalenie warunków klimatycznych, panujących w okresie tworzenia się brekcji kostnej z Wężów; cześć jej bowiem żyła i żyje obecnie w strefie stepowo-pustynnej o klimacie gorącym i suchym, pozostałe zaś reprezentują grupę form wyraźnie palearktycznych, bytujących w strefie klimatu wilgotnego, ciepłego, zbliżonego do dzisiejszcgo.
Poddano także rewizji mianownictwo zębów jednoguzkowych górnej szczęki u Soricidae, zastosowano uproszczony podział na klasy wieku i podano możliwość połączenia dwu podrodzin Soricinae i Crocidurinae w jedną, wyższą jednostkę systematyczną.
DI AGNOZY NOWYCH JEDNOSTEK SYSTEMATYCZNYCH
Erinaceus samsonowiczi n. sp.
(pI. II, fig. 1 a-c & 2)
Diagnoza. - I , szeroki u podstawy, z ostrą krawędzią tnącą. C duży, labialnie
przesunięty, P , parakonid wysoki, zaostrzony , pionowy ; protokonid ostry, zagięty
ku tyłowi ; metakonid niski, tępy. Przednia krawedź parakonidu P 4 słabo zaostrzona.
Parakonid M3 zredukowany do małego sęczka. Labialna strona ramus ascendens
(w fossa masseterica ) z wyraźnym, lecz niewysokim grzebieniem. Kąt między ramionami
żuchwy prawie prosty . Foramen mentale między P4 a M1 znacznie niższy, aniżeli
u współczesnego jeża . Powierzchnia stawowa processus condyloideus szeroka , prawie
prostopadła do ramus ascendens , o rozszerzonej lingwalnie elipsie. Processus angularis
szeroki u nasady.
Uwagi. - Erinaceus samsonowiczi rożni się od wszystkich znanych dotychczas,
wymarłych i dzisiejszych gatunków: rozmiarami, dużym kłem labialnie odchylonym,
wysokim i pionowym parakonidem P4 zredukowanym M3 z reguły do jednego sęczka,
niewysokim grzebieniem w fossa masseterica , elipsoidalną powierzchnią stawową
processus condyloideus i znacznie niżej położonym foramen mentale. Pewne podobieństwo budowy żuchwy obserwuje się u mioceńskiego gatunku Erinaceus sansaniensis Deperet.
Rodzaj Blarinoides n. gen.
Blarinoides mariae n. sp.
(pl. II, fig . 4 a-b ; pl. , III, fig . 6 a-c: text. -fig . 4 : 2 a-f)
Diagnoza. - Rodzaj monotypowy, z jednym gatunkiem . Wzór zębowy
3 1 3 3
1 1 1 3
=32.
I z trzema płatami, przedni płat słabszy niż następne, C mały, spłaszczony. P , duży,
słabo dwuszczytowy, z mocno ku tyłowi wyciągniętym cingulum (pod protokonid M1) .
M1 duży, z rozszerzonym pod protokonidem cingulum, trzykrotnie większy od M3.
Wszystkie trzonowe pięcioguzkowe. Endokonid M3 mały, lecz widoczny. Processus
coronoideus łopatowaty, z wyraźnym schodkiem ; powierzchnia wyrostka gładka, z lekkim
zwężeniem. Crista masseterica z wyraźnym kolcem, łukowata; dolny jej koniec skierowany ku górnej powierzchni stawowej processus condyloideus. Górna powierzchnia stawowa wyrostka kondylarnego wąska, w stosunku do dolnej pod kątem 45 ° lub mniej, Listwa międzystawowa szeroka , słabo lingwalnie wcięta. Dolna powierzchnia stawowa wyrostka kondylarnego szeroka, końcem lingwalnym zagięta ku dołowi, pośrodku wcięta . Kąt między podstawą ramus ascendens a ramus horizontalis rozwarty. Foramen mentale między korzeniami M1 a widoczną przed nim spłaszczoną areą. Processus angularis szeroki u nasady, krótki, przytępiony, z małym zgrubieniem od strony wewnętrznej . Incisura sigmoidea superior głęboka , wcięta prawie pod kątem prostym. Incisura sigmoidea inferior nie występuje. Fossa pterygoidea mała, kwadratowata, z małym prożkiem .
Rostrum czaszki wydłużone, nie ścięte. Między I1 a P4 kości szczęk mocno wgłębione. Foramen lacrimale nad tylnym korzeniem M1. Foramen infraorbitale nad P4 .
Foramina palatini anteriora między I 2-2, z małą, wąską podłużną szczelinką.
Foramina palatini posteriora tuż przed przednimi korzeniami M1-1. I2 mniejszy lub
rzadziej równy I3 ; oba zęby z tyłolingwalnymi piętkami . C i P dwukrotnie mniejsze
od siecznych, podobne w budowie . P2 malutki, okrągławy, bez tylolingwalnej piętki
i podsunięty pod P4 (niewidoczny z boku). P4 trapezowaty od góry , ze zredukowaną
częścią protokonusa . Tylne krawędzie MI i M" słabo wcięte. M" trójguzkowy, ze
zredukowanym talonem. Foramen nasale prawie jednakowej szerokości na całej wysokości.
Uwagi. - Rodzaj ten podobny jest do Blarina Gray budową siecznego z trzema płatami, ogólnym układem zębów trzonowych, łopatowatym processus coronoideus z labialnym kolcem, ogólnym zarysem powierzchni stawowych processus condyloideus, spłaszczoną areą przed foramen mentale, ilością i budową jednoguzkowych górnej szczęki, położenie foramen lacrimale i infraorbitale, położeniem otworów podniebiennych i budową trzonowych górnej szczęki . Rożni się on jednak znacznie większym P4 z mocnym, wyciągniętym ku tyłowi cingulum, małym i spłaszczonym kłem żuchwy, pięcioguzkowym M3 silnymi cingulami trzonowców, schodkiem na processus coronoideus , odmienną jednak budowa powierzchni stawowych processus condyloideus i szeregiem innych cech, pozwalających na wyodrębnienie w Wężach nowego rodzaju i gatunku.
Neomys soriculoides n. sp.
(pl. III, fig . 4 a- c; text-fig. 5 C, D)
Diagnoza. - I krótki, tępy na końcu, z dwoma płatami i cingulum u podstawy.
C mały, ciasno przylegający do I i P. , jednoguzkowy. P4 . dwuguzkowy, z wygiętym
ku tyłowi cingulum, M3 dwukrotnie mniejszy od M1 , czteroguzkowy. Processus
coronoideus niski, smukły, z małym schodkiem. Crista masseterica półksiężycowata ,
bez kolca. Górna powierzchnia stawowa processus condyloideus wąska, ukośna,
lingwalnie przedłużona ; dolna zaś szeroka , labialnie zwężona , lingwalnie szeroka
i wygięta ku dołowi. Listwa międzystawowa prawie dwukrotnie węższa niż dolna
powierzchnia stawowa, labialnie prosta , lingwalnie głęboko wcięta . Incisura sigmoidea
superior i inferior gtębokie. Processus angularis smukły, krótki, ostry. Fossa pterygoidea mała owalna, z poprzecznym prożkiem . Foramen mentale pod przednim korzeniem M,. Kąt między ramionami żuchwy rozwarty. Górna partia processus coronoideus lekko pochylona ku przodowi.
Rostrum czaszki ścięte. Foramen lacrimale między korzeniami M1 i M2 . Foramen
infraorbitale duże, owalne, nad M1. Przedni płat I1 prawie dwukrotnie wyższy od talonu. I2 i I3 nieco mniejsze od talonu I', prawie równej wielkości. P1 mały, podsunięty pod P1 . widoczny z boku. Zęby jednoguzkowe z tylnymi piętkami. Trzonowe wyraźnie z tyłu wcięte. M3 mały, dwuguzkowy.
Uwagi . - Gatunek ten rożni się od pozostałych plio-plejstoceńskich form tego rodzaju : obecnością dwóch płatów na I, wygiętym ku tyłowi cingulum P4 , czteroguzkowym
M3. smuklejszym processus coronoideus z małym schodkiem, szerszą listwą międzystawową. małą fossa pterygoidea, mocniej podsuniętym P1 pod P4 .
Od rodzaju Soriculus Blyth różzni się budowa siecznego żuchwy, czteroguzkowyrn M3,
dużym foramen infraorbitale i położeniem P1. Podobieństwo występuje tylko w rozmiarach i ogólnym kształcie budowy całej żuchwy.
Suncus zelceus n. sp.
(pl. III . fig . 2 a-b; pl. IV, fig.1 a-c)
Diagnoza. - Żuchwa drobna , delikatna . I krótki, ze słabymi dwoma płatami.
C mały. jednoguzkowy , P4 , wysoki, jednoguzkowy. Oba zęby jednakowej długości,
ściśnięte, bez luk. M3 z małym, silnie zredukowanym talonidem, z reguły trójguzkowy.
Cingulum trzonowców lekko wydęte pod protokonidami. Processus coronoideus
u podstawy szeroki, szybko zwężający się ku górze, z małym schodkie. Processus
condyloideus niski ; górna powierzchnia stawowa krótka , słabo ukośna, dolna silnie
lingwalnie wydłużona : obie powierzchnie równoległe. Listwa międzystawowa wąska, równa długości górnej powierzchni stawowej processus condyloideus . Processus angularis krótki,
szpilkowaty. Fossa pterygoidea trójkątna, głęboka, ze słabym poprzecznym prożkiem. Foramen mentale między korzeniami P4 a M1 . Kąt między ramionami żuchwy lekko rozwarty. Incisura sigmoidea superior i inferior głęboko wcięte.
Uwagi. Suncus zelceus n. sp. różni się od gatunków S. etruscus (Savi) i S. pannonicus (Kormos): mniejszymi rozmiarami, krótkim siecznym z dwoma płatami, ściśniętymi, bez luk C i P4 , silnie zredukowanym talonidem M3 (do trzech guzków), wydęciami cingulum pod protokonidami trzonowców, słabym schodkiem na processus coronoideus, silniej lingwalnie wysuniętą dolną powierzchnią stawową processus condyloideus i jej ułożeniem w stosunku do górnej.
