Prawo jako opowieść. Zagadnienie mitu w interpretacji prawa

The fact that various myths influence the shape of law and the mythologization of some of its aspects is indisputable. In most cases, this process of “mythologization” is perceived pejoratively, leading to the establishment of groundless, irrational ideas and at the same time the rejection of “science” in favor of “fiction”. This article aims to propose a different approach to both the concept of myth and the mythologization of law, by referring to the classical, ancient understanding of the concept of mythos as a fable, story. Ancient Greek myth performed a function similar to the law, establishing some basic rules in society. Stressing its “narrative” side indicates that what matters is not so much a description of reality, but a process that emphasizes the relational nature of the community. Thus, relating the myth, just like reading the norm of law, is an interpretation of the event in the light of applicable principles and systems of values, while being also a continuous process of shaping social awareness. Interpreting the law as a story means that those who create and use it lose the luxury of simply remaining the “mouth that pronounces the words of the law” as Montesquieu stated, since they are supposed to care not only for its implementation, but also for the quality and conviction of citizens as to its validity. The proposed form of reading the law as a myth-fable, political myth therefore is a search for a plot, understood as a possibility to act, to respond to the needs and problems of the changing world as well as the development of “the political” politics and education of citizens.

Fakt wpływu rozmaitych mitów na kształt prawa oraz mitologizacja pewnych jego założeń są niepodważalne. W większości wypadków ten proces „mitologizacji” postrzegany jest pejoratywnie – jako prowadzący do ugruntowania bezpodstawnych, irracjonalnych wyobrażeń i zarazem do odrzucenia „nauki” na rzecz „fikcji”. Celem niniejszego artykułu jest zaproponowanie odmiennego podejścia zarówno do samego pojęcia mitu, jak i do mitologizacji prawa poprzez odwołanie się do klasycznego, antycznego rozumienia pojęcia mythos jako fabuły, opowieści. Starogrecki mit pełnił funkcję zbliżoną do prawa, ustanawiał bowiem pewne podstawowe reguły obowiązujące w społeczeństwie. Zaakcentowanie jego strony „fabularnej” wskazuje zaś, że istotny jest nie tyle opis rzeczywistości, ile proces podkreślający relacyjny charakter wspólnoty. Tym samym opowiadanie mitu, podobnie jak odczytywanie normy prawa, stanowi interpretację zdarzenia w świetle obowiązujących zasad i systemów wartości, jest również ciągłym procesem kształtowania społecznej świadomości. Ujęcie prawa jako opowieści powoduje, że ci, którzy je tworzą i stosują, tracą luksus prostego pozostania monteskiuszowskimi „ustami ustawy”, ponieważ mają się troszczyć nie tylko o jego wykonywanie, lecz także o jakość oraz przekonanie obywateli co do jego słuszności. Proponowana forma odczytania prawa jako mitu-opowieści, mitu politycznego polega zatem na poszukiwaniu fabuły, czyli możliwości działania umożliwiającego reagowanie na potrzeby i problemy zmieniającego się świata oraz na rozwój polityczności i edukację obywateli.