POROZUMIENIE CO DO PODSTAWY PRAWNEJ ŚWIADCZENIA JAKO PRZESŁANKA KONSTRUKCYJNA ‘CONDICTIO OB REM’

Współczesna koncepcja świadczenia w zamierzonym celu, który nie został osiągnięty, uregulowana w art. 410 § 2 k.c., ma swe korzenie w rzymskiej condictio ob rem. W niniejszym artykule odnoszę się do jednej z najważniejszych przesłanek konstrukcyjnych tej kondykcji w postaci porozumienia co do podstawy prawnej świadczenia, jego jurydycznego charakteru, treści, funkcji i celu. Porozumienie to nie jest czynnością prawną, nie wynikają zatem z niego roszczenia (zaskarżalne zobowiązania), nawet gdy odnosi się do przyszłego zachowania oczekiwanego od odbiorcy świadczenia. Kondykcja ta nie jest stosowana na gruncie zaskarżalnych zobowiązań umownych. Porozumienie wyznacza cel świadczenia i zarazem przyszłą podstawę prawną świadczenia, która urzeczywistni się, jeżeli cel świadczenia zostanie osiągnięty. Jeżeli cel świadczenia nie zostanie osiągnięty, podlega ono zwrotowi, gdyż nie uzyskało oczekiwanej podstawy prawnej. Porozumienie stanowi podstawę zatrzymania przez odbiorcę uzyskanego świadczenia, dopóki nie okaże się, czy cel świadczenia został osiągnięty. Zbyt wąskie jest często przytaczane w orzecznictwie i doktrynie ujęcie ograniczające cel świadczenia do niewymuszalnego świadczenia wzajemnego oczekiwanego od odbiorcy świadczenia, cel ten może być bowiem dowolnym, przyszłym dozwolonym stanem faktycznym. Cel świadczenia jest odróżniany od motywu, którym kierował się świadczący. Zamiar osiągnięcia celu świadczenia stanowi przy tym przyczynę sprawczą świadczenia, bez której świadczenie nie zostałoby w ogóle spełnione. W przeciwieństwie do motywu świadczenia cel jest zawsze znany odbiorcy świadczenia i przez niego aprobowany co najmniej w sposób dorozumiany.

The roots of the contemporary concept of performance for a specific purpose which has not been achieved, as regulated in Art. 410 § 2 of the Polish Civil Code, go back to the Roman concept of condictio ob rem. In this paper I deal with one of the basic prerequisites of its application, an agreement between the parties concerned as to the legal grounds for performance, its juridical character, contents, function and purpose. This kind of agreement cannot be regarded as a legal transaction, it does not generate claims (enforceable obligations), even if it refers to the conduct expected of the recipient of the given performance. Condictio ob rem cannot be applied in actionable claims on the grounds of a contract. In the condictio ob rem agreement, the parties determine the purpose of the performance and its prospective legal grounds, which will be applicable if and when the purpose of performance is achieved. If the purpose is not achieved, the giver may claim the restitution of his performance, because it has not met the predetermined legal grounds. The condictio ob rem agreement gives the grounds entitling the recipient  to retain the performance until such time when it is clear whether or not the purpose has been achieved. The popular view in Polish case law and civil law doctrine that the purpose of condictio ob rem performance may refer only to an unenforceable mutual performance expected of the recipient is too narrow. In fact, the purpose may refer to any future licit event or state of affairs and should be distinguishable from the giver’s motive. The giver’s intention to accomplish the purpose of the performance should constitute the effective cause of his action, without which performance cannot be achieved. Unlike the giver’s motive, the purpose must be known to and approved by the recipient, at least per facta concludentia.