O regułach prawnych w Egipcie rzymskim, albo jak rodzi się reguła?

Reguły prawne, ich treść, pochodzenie i zakres stosowania cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy. W ostatnich dekadach temat ten, tradycyjnie przedmiot uwagi największych przedstawicieli naszej dyscypliny, brany jest na warsztat jeszcze częściej niż niegdyś. To nowe wzmożenie badawcze wynika z odwiecznego poszukiwania sensu naszej dyscypliny: a reguły prawne, z ich atrakcyjną łacińską postacią (nawet jeśli w formie często samym Rzymianom nieznanej), zdają się przydawać nowe tchnienie użyteczności prawu rzymskiemu w XXI w. Jawi się ono współczesnym jako rezerwuar powszechnie obowiązujących, a jednocześnie zrozumiałych reguł – norm. Przy okazji, te chwytliwe cytaty, gotowe do użycia w codziennym dyskursie przez współczesnych prawników, dowodzić mają, jak użyteczni i istotni być możemy dla współczesności. W prezentowanym eseju zajmuję się próbą rekonstrukcji dróg powstawania takich reguł, które do naszych czasów dotarły najczęściej odarte ze swego oryginalnego kontekstu. W tym celu przedstawiam dokumenty procesowe z Egiptu rzymskiego (protokoły postępowań, wyroki oraz decyzje sędziów, a także petycje stron). Znajdujemy w nich cytowane często w lakonicznej, epigramatycznej formie prawa (nomoi) czy też wcześniejsze decyzje jurysdykcyjne. Takie kategoryczne stwierdzenia, poddane „regulalizacji” przepisy prawa strony przywołują, chcąc jakby związać władzę sądową, by wydała pomyślne im rozstrzygnięcie. W tekście przedstawiam zatem użycia i nadużycia tak rozumianych reguł, szczegółowo zajmując się P. Oxy. II 237, P. Oxy.XLII 3015 oraz SB XIV 12139.

Legal rules, their origins, scope, and application have always been a popular subject for scholarly research, and in particular among the greatest of Romanists. In the recent times they have attracted even more attention. This new popularity is due to the perennial quest for the purpose of our discipline. In the 21st century regulae iuris, elegantly formulated in Latin (even if worded in the way the Romans themselves never knew) seem to breathe a new meaning of life to Roman law. It becomes thus a resource of universally binding and readily comprehensible norms, voiced in an attractive form. These catchy lines, ready to be used in the everyday legal discourse, prove yet again how useful and important we the Romanists are for the modern lawyers. In my paper I intend to examine how these rules may have actually emerged, since they have oftentimes come down to our times devoid of their original context. By studying court records from Roman Egypt (minutes, judgements, judicial decisions handed down by judges of various ranks, and petitions submitted by parties) I trace down the possible way in which the rules may have been created. Tis class of documents often includes clauses intended to transmit the legal standing of the cases. They sometimes invoke the nomoi (statutes), and earlier judicial decisions, both cited in an abbreviated, laconic, and almost epigrammatic form. Parties availed themselves of these “legal rules” in an attempt to bind the judicial authority.. My aim is to present the use and abuse of such practices, in particular analysing P Oxy II 237, P Oxy XLII 3015, and SB XIV 12139.