Minęło już kilka lat od nowelizacji przez papieża Franciszka w roku 2015 sposobu orzekania nieważności małżeństwa przez sądy Kościoła. Miniony czas, w szczególności nabyte w nim doświadczenia, zachęcają do postawienia pytania dotyczącego poprawności stosowania wprowadzonej, niewątpliwie odważnej, nowelizacji w prawie procesowym W szczególności pytanie to winno dotyczyć „procesu skróconego”, który ze względu na swoją specyfikę może być też określany jako „proces biskupi”. Ważnym motywem do podjęcia tematu dotyczącego poprawnego zastosowania procesu skróconego przed biskupem jest artykuł, a który opublikował G. P. Montini, który dotyczy niezgodnego z prawem zastosowania processus brevior (G.P. Montini, L’uso illegittimo del processus brevior. Rimedi processuali ordinari e straordinari, Periodica 108 (2019), s. 35-72). Reforma papieża Franciszka jasno ustaliła, że rekwizyt oczywistej nieważności małżeństwa jest konieczny nie tylko na początku procesu, ale musi być obecny w całym postępowaniu dowodowym, które ma doprowadzić do wyroku pozytywnego, aby nie można było postawić zarzutu, że processus brevior został nielegalnie przeprowadzony. Wybrane elementy wyłowione z praktyki sądowej, podpowiadają, aby syntetycznie przypomnieć to, co jest najbardziej istotne dla analizowanego sposobu orzekania nieważności małżeństwa przez autorytet Kościoła. Została zatem wyodrębniona następująco problematyka: wybrane założenia reformy procesowej papieża Franciszka z 2015 roku, procesowe zadania oraz obowiązki biskupa diecezjalnego, wybrane praktyczne uwagi do „procesu biskupiego”, oraz dynamiczny aspekt „procesu biskupiego”. Poprawne zastosowanie „procesu biskupiego” w orzeczeniu nieważności małżeństwa winno przyczynić się nie tylko dla rozwiązania konkretnych problemów sumienia, co niewątpliwie jest jego ważnym celem, ale także może posłużyć ukazaniu Kościoła jako sprawnej instytucji, a tym samym może przyczynić się do podniesienia jego prestiżu oraz autorytetu w dzisiejszym czasie. Niewątpliwie w tej perspektywie należy postrzegać zasygnalizowane nieprawidłowości, które pojawiły się w partykularnych interpretacjach, niezgodnych z duchem oraz literą reformy procesowej papieża Franciszka. Ważną rzeczą jest, aby powstałe błędy umiejętnie korygować i naprawiać, tym bardziej, że mamy do czynienia z procesem kościelnym, w którym centralną postacią jest biskup. Ważnym zagadnieniem, na który zwraca uwagę praktyczny pontyfikat papieża Franciszka, jest niewątpliwie osobista odpowiedzialność za podejmowane decyzje w Kościele, która w szczególności dotyczy jego autorytetów. Bowiem, także w Kościele osoby popełniają błędy, za które ponoszą odpowiedzialność i winny za nie odpowiadać; ich precyzyjne określenie i sukcesywne naprawienie sprawi, że Kościół będzie instytucją wiarygodną we współczesnym świecie. Ponadto, w ten sposób będzie także kształtował sumienia wiernych oraz należycie wypełniał otrzymaną misję.
A few years have passed since Pope Francis amended the method of adjudicating nullity of marriage by the Church courts in 2015. The time that passed, especially the experience gained during the time, encourages one to raise a question on the correctness of usage of the amendment introduced in the process law that is, unarguably, bold. In particular, the question should relate to the “abbreviated process” that, due to its specificity, can also be called the “Bishop’s process”. An important moment to take up the topic of the correct usage of the abbreviated process before a bishop is an article published by G. P. Montini that pertains to unlawful use of processus brevior (G.P. Montini, L’uso illegittimo del processus brevior. Rimedi processuali ordinari e straordinari, Periodica 108 (2019) 35-72). The Pope Francis’ reform has clearly determined that the requisite of evident nullity of marriage is essential not only at the beginning of the process, but it must be present in the course of the entire evidentiary proceedings that is to result in a positive judgement, so that an accusation that the processus brevior is conducted illegally cannot be made. Selected elements picked out from the court practice suggest that things that are the most essential for the analysed method of adjudication of the marriage nullity by the authority of the Church must be reminded in a synthetic manner. Therefore, the following problematic aspects have been singled out: selected assumptions of the Pope Francis’ process reform of 2015, process tasks and obligations of a diocesan bishop, selected practical remarks relating to the “Bishop’s process”.
A correct use of the “Bishop’s process” in adjudicating nullity of marriage should not only contribute to solving specific issues of conscience, which without any doubts constitutes its important purpose, but can also be used to present the Church as a proficient institution. Thereby, it can contribute to raising the Church’s prestige and authority in the present world. Undoubtedly, the signalled abnormalities that appeared in particular interpretations that are discordant with the Pope Francis process reform’s spirit and the letter of the reform must be seen from this perspective. It is important that the errors are skilfully corrected and fixed. This is the more important that this is the Church proceedings, the central figure of which is bishop. An important issue, to which the Pope Francis’ practical pontiff draws attention is, unarguably, personal responsibility for decisions made in the Church, which specifically relates to the authorities of the Church. For people in the Church also make errors, for which they bear responsibility and should face their consequences. Their precise specification and successive remediation will make the Church a trustworthy institution in the present world. Furthermore, this will allow it to shape consciences of the faithful and fulfil the received mission in an appropriate manner.
