Celem opracowania jest wskazanie czynników decydujących o skutecznym kształtowaniu postawy proekologicznej na lekcjach geografii poprzez realizację problematyki nieracjonalnego wykorzystania zasobów środowiska geograficznego. Warunkiem kształtowania postaw wśród młodego pokolenia jest przeniesienie uczniów w miejsca, które są dla nich wartościowe, z którymi czują się związani. Odwoływanie się do znajomości najbliższego otoczenia, podejmowanie świadomych, skutecznych działań na rzecz własnego regionu oraz emocjonalne zaangażowanie, może zaowocować wykształceniem postawy proekologicznej. Kształtowanie postaw w szkole to proces umiejętnego wprowadzania zmian w nastawieniu ucznia do określonych aspektów środowiska (ludzi, grupy, kultury, poglądów, przedmiotów nieożywionych czy przyrody). Postaw uczymy się przez całe życie, gdy w trwały sposób emocjonalnie reagujemy na coś, co staje się przedmiotem postawy. Za determinanty świadomego postępowania uznaje się wartości, które z kolei kształtują zachowanie (Bell 2004). Podstawowym warunkiem kształtowania postaw wśród młodego pokolenia jest przeniesienie uczniów w sytuacje lub miejsca im znane, z którymi czują się związani. Odwoływanie się do znajomości najbliższego otoczenia ucznia powoduje wzrost zainteresowania i zaangażowania problemami jego „małej ojczyzny”. Tworzenie więzi i postaw wobec własnego regionu zaczyna się i jest możliwe dzięki ciągłemu poznawaniu, odkrywaniu związku pomiędzy przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Stan środowiska w okolicy miejsca zamieszkania w dużym stopniu jest skutkiem decyzji podejmowanych w przeszłości, ale także efektem aktualnie podejmowanych działań proekologicznych. Już od wielu lat szkoły propagują akcje na rzecz segregowania śmieci (Rosik 2002; Rosik 2003), organizują warsztaty, festyny oraz organizują pogadanki z rodzicami. Stąd, problem zanieczyszczenia najbliższego regionu powinien być rozpatrywany przede wszystkim w kontekście ochrony środowiska i świadomości ekologicznej. Szczególną rolę w odkrywaniu związków pomiędzy przeszłością, teraźniejszością i przyszłością miejsca zamieszkania, przypisuje się geografii Polski. Najskuteczniejszym sposobem kształtowania postaw proekologicznych jest realizowanie treści w następującej kolejności: hydrosfera-wody powierzchniowe Polski-wykorzystanie wody przez rolnictwo, przemysł, turystykę-zanieczyszczenie i deficyt wody w Polsce-działania zmierzające do racjonalnego wykorzystywania i ochrony zasobów wodnych. W celu sprawdzenia, jakie jest nastawienie i postawa gimnazjalistów wobec problemów środowiskowych w miejscu zamieszkania, przeprowadzono eksperyment z udziałem 64 uczniów w wieku 16 lat w wybranym gimnazjum w Poznaniu. Podstawą badań była ankieta zaproponowana przez Cichoń (2004), polegająca na przedstawieniu listy twierdzeń dotyczących określonych zachowań, do których respondent miał się ustosunkować, wyrażając zgodę, niezgodę lub brak zdania - skala Thurstone'a (Sperling 1995). Pozostałe pytania obejmowały m.in. znajomość skutków nieracjonalnego wykorzystywania środowiska, ocenę skuteczności podejmowanych działań ekologicznych uczniów i ich zasięg przestrzenny oraz miejsca zagrożone w najbliższym otoczeniu ucznia. Skoncentrowano się na pomiarze siły zainteresowania oraz kierunku działania (Strelau 2000), czyniąc przedmiotem badań pięć rodzajów postaw kształtowanych na lekcjach geografii. Należą do nich postawy: wobec ochrony środowiska przyrodniczego, swojego miejsca zamieszkania, tolerancji wobec innych grup społecznych, ekonomii w życiu codziennym, Unii Europejskiej.
Transferring school children to the places familiar to them, which they are attached to, is the fundamental condition for the formation of attitudes among the young generation. Appealing to the pupils' awareness of their closest surroundings is particularly important in the lessons of the geography of Poland. While accomplishing issues of the irrational use of the geographical environment resources as well as forming the environment-friendly attitude, four components are taken into consideration: knowledge, actions, emotions and beliefs. The atmospheric pollution is the question connected with a high level of knowledge, but the effectiveness of actions taken against this problem is very low. At the same time, school children's activities are aimed to ensure conservation of water and energy. This attitude is formed first of all in the pupils' families and is aimed at the lowering of the bills rather than at the actual interest in the environment. It turns out that consistent appealing to the consciousness and mental powers not always has the strongest and the most lasting influence. Yet appealing to the emotions by the prospect of an ecological catastrophe is a sufficient reason for school children to rationally use the environment. The belief about the effectiveness of their activities is also important. In the pupils' opinion, waste segregation, which is the most noticeable in houses and blocks of flats, is the most effective action. For most school children, their teacher's behaviour towards the environment is substantial in the process of attitude formation.
