Epidemiologia, diagnostyka i profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu w Polsce i wybranych krajach europejskich – stanowisko polskiej grupy ekspertów

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) należy do najczęściej rozpoznawanych neuroinfekcji wirusowych w Polsce. Oznaczenie swoistych przeciwciał w klasach IgM i IgG w surowicy lub płynie mózgowo-rdzeniowym metodą ELISA umożliwia rozpoznanie KZM w fazie neurologicznej i jest metodą diagnostyczną z wyboru. Nie jest dostępne leczenie przeciwwirusowe swoiste dla wirusa KZM. Do opanowania nadciśnienia śródczaszkowego, napadów padaczkowych i innych objawów neurologicznych występujących w przebiegu KZM zaleca się postępowanie standardowe. Kortykosteroidów nie należy podawać rutynowo. Dorośli z ubytkami neurologicznymi w następstwie KZM powinni być usprawniani ruchowo oraz podlegać okresowym kontrolom stanu neurologicznego. Wszystkim pacjentom należy zalecać kontrolę stanu psychicznego i niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza w razie zauważenia niepokojących objawów. Dzieci po przebytym KZM należy objąć opieką psychologiczną oraz otolaryngologiczną. Zachorowania na KZM występują w całej Polsce i cały jej obszar musi być traktowany jako zagrożony wystąpieniem tej choroby. Stopień endemiczności może się różnić w poszczególnych częściach kraju. Szczepienia przeciw KZM zawierające europejski typ wirusa są najskuteczniejszą metodą ochrony przed zachorowaniem. Osoby zamieszkujące tereny o wysokiej endemiczności zgodnie z definicją WHO (≥5 przypadków/100 000 osób/rok) należy objąć szczepieniem populacyjnym. Mieszkańcom terenów o umiarkowanej endemiczności (1–5 przypadków/100 000 osób/rok) rekomenduje się szczepienie przeciw KZM, zwłaszcza obciążonym zwiększonym ryzykiem zachorowania na KZM, a także dzieciom oraz osobom w wieku podeszłym. Szczepienie można zaoferować zamieszkującym tereny o niskiej endemiczności (<1 przypadek/100 000 osób/rok), ale obarczonym wysokim ryzykiem zachorowania na KZM, za których uznaje się: a) osoby uprawiające aktywność rekreacyjną na otwartym terenie, b) wszystkich pracujących zawodowo na świeżym powietrzu, zwłaszcza na terenach zielonych, c) osoby podróżujące w kraju i poza nim w regionach uznanych za endemiczne, jeśli podejmowane w trakcie pobytu aktywności niosą ze sobą ryzyko pokłucia przez kleszcze. Szczepienie poekspozycyjne nie jest zalecane.

Tick-borne encephalitis (TBE) is one of the most common viral neuroinfections in Poland. Detection of specific IgM and IgG anti-TBE antibodies in the serum or cerebrospinal fluid with enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) is a method of choice in TBE diagnostics. No effective antiviral treatment is available for TBE. Increased intracranial pressure, epileptic seizures, and other neurological symptoms in the course of TBE are managed with standard procedures. A routine use of corticosteroids is not recommended. Adults with TBE-related neurological sequelae should undergo physical mobilization and periodic neurological assessments. All patients ought to control their psychological condition and visit a physician in case of worrisome symptoms. Additionally, children need to undergo regular psychological and otolaryngologic consultations. Notably, TBE cases are reported across Poland; therefore, the entire country must be considered as a TBE risk region. The degree of endemicity can be variable in particular parts of the country. Immunization against TBE containing a European subtype of the virus is the most effective prophylactic method. In areas where the disease is highly endemic (according to the WHO definition of ≥5 cases/100 000 population/year), immunization needs to be offered to all ages. Vaccination is recommended in the communities living in areas of moderate TBE endemicity (1–5 cases/100 000/ year), in particular for individuals at high risk of a TBE infection as well as children and the elderly. Vaccination should also be offered to subjects living in areas where TBE occurrence is rare (<1 case/100 000/year) but who are at high risk of infection. A TBE vaccine is recommended to the following populations at high risk of TBE: a) individuals undertaking outdoor leisure activities, b) all professionals working outdoors, particularly in green areas, and c) individuals traveling to endemic areas, if activities during their visit may pose a risk of a tick bite. Post-exposure immunization is not recommended.