Zabytkowe kołowrotki przędzalnicze w muzeach województwa śląskiego. Wybrane zagadnienia praktyczne

The article shows the diversity of historic spinning wheels in the Silesia Province. Spinning wheels illustrate not only a technical thought and craftsmanship. They also can illustrate local identity, dramatic turbulences of history etc. In 2020, thanks to the courtesy of over 30 institutions in the Silesia Province (and several from outside the province), the construction of over 200 historic spinning wheels was analyzed. On that basis this article was written. It begins with a description of the history of spinning wheel development, justifying further innovations and explaining their functions. Then the study presents the names and popular typology of wheels, showing the connections of its names with places of its alleged origin or use. Next part is a proposal of a detailed typology, according to their frame construction. The last part contains component diagrams with descriptions and a selection of regional, colloquial and English names.

Artykuł ukazuje różnorodność zabytkowych kołowrotków przędzalniczych w województwie śląskim. Opowiadając o kołowrotkach, możemy mówić nie tylko o myśli technicznej i kunszcie rzemieślników, ale również o lokalnej tożsamości czy dramatycznych zawirowaniach historii. W 2020 roku, dzięki uprzejmości ponad 30 instytucji na terenie województwa śląskiego (oraz kilku spoza województwa), przeanalizowano budowę ponad 200 zabytkowych kołowrotków. Artykuł rozpoczyna opis historii rozwoju kołowrotka przędzalniczego, uzasadniając kolejne innowacje i wyjaśniając ich funkcje. Następnie przedstawia nazewnictwo oraz popularną typologię kołowrotków, ukazując powiązania nazw z miejscami ich domniemanego pochodzenia lub użytkowania. Następnie przedstawiono propozycję szczegółowej typologii według wspólnych cech budowy stelaży kołowrotków. W ostatniej części zamieszczono schematy podzespołów wraz z opisami oraz wybór nazw regionalnych, potocznych i anglojęzycznych.