Postać płanetnika w dawnych wierzeniach ludowych i świadomości współczesnych górali zagórzańskich

Sfera wierzeń ludowych, nawet dla autochtonów, stanowi wciąż nie w pełni odkryty i często niezrozumiały element dziedzictwa kulturowego. Tymczasem ludowe postrzeganie świata w dużej mierze zdeterminowane jest przez lokalne praktyki i wierzenia, których korzenie sięgają najodleglejszej, jeszcze przedchrześcijańskiej przestrzeni kulturowej. Jedną z postaci obecnych w wierzeniach górali zagórzańskich jest płanetnik. Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka tychże wierzeń oraz zbadanie stanu wiedzy na temat płanetnika wśród współczesnych Zagórzan. Materiał badawczy obejmuje: opracowania etnograficzne, współcześnie zebrane podania ludowe oraz wyniki badania ankietowego, przeprowadzonego wśród młodzieży ze szkół średnich w Mszanie Dolnej. Różnorodność poddanych analizie źródeł pozwoli odtworzyć obraz ewolucji wyobrażeń ludowych na temat postaci płanetnika na przestrzeni drugiej połowy XX w. oraz odpowiedzieć na pytanie, czy płanetnik i związane z nim wierzenia stanowią wciąż dla Zagórzan dziedzictwo oswojone.

The area of folklore beliefs, even for autochthons, is still considered as not fully discovered and very often not understandable part of cultural heritage. Meanwhile, the folklore perception of the world is mostly determined by local practices and beliefs which roots are connected with pre-Christian cultural space. One of the figures present in beliefs of highlanders from Zagórze region is płanetnik. The aim of the article is to present the characteristic of beliefs and also to examine the level of knowledge about this figure among modern highlanders. Research material includes: Ethnographic publications, legends obtained recently and the results of survey conducted among the youth from high schools in Mszana Dolna. The diversity of the analysed sources will able to recreate the evolution of folklore beliefs about płanetnik during the second half of the 20 th century, moreover, it will answer the question if płanetnik and connected with him beliefs are still the part of heritage for people from Zagórze region.