Kosmopolityczny monizm versus kosmopolityczny pluralizm: cynicyzm i stoicyzm – dwa filary moralnego kosmopolityzmu

Przedmiot badań. Na przełomie XX i XXI w. kosmopolityzm stał się przedmiotem intensywnych badań. Jednym z kluczowych zagadnień będących przedmiotem zainteresowania jest problematyka relacji pomiędzy narodową a kosmopolityczną tożsamością. Cel badawczy. Celem prowadzonego badania jest porównanie dwóch modeli kosmopolityzmu, dla których relacja ta stanowi centralny punkt odniesienia. Za najbardziej charakterystyczne i jednocześnie najlepiej ilustrujące tę kwestię autor uznaje koncepcje moralnego kosmopolityzmu reprezentowane z jednej strony przez greckich cyników, a z drugiej przez stoików. Metoda badawcza. Korzystając z metody historyczno-porównawczej i krytycznej, artykuł przedstawia dwie starożytne odpowiedzi na to kluczowe pytanie. Koncepcja cyników zawiera monistyczny, podczas gdy koncepcja stoików pluralistyczny model relacji między tożsamością narodową i kosmopolityczną. Zgodnie z cynickim podejściem monistycznym lojalność wobec uniwersalnych, kosmopolitycznych „praw cnoty” ma zawsze pierwszeństwo przed lojalnością wobec lokalnej lub narodowej wspólnoty, podczas gdy oparta na idei oikeiosis pluralistyczna koncepcja stoicka daje pierwszeństwo raczej tożsamości lokalnej i narodowej niż kosmopolitycznej. Wyniki. Porównanie tych dwóch hellenistycznych koncepcji prowadzi do wniosku, że nacechowana radykalnym etycznym naturalizmem monistyczna postawa cynicka, choć psychologicznie mniej wiarygodna niż stoicka, jest moralnie spójna i nie prowadzi cynika do etyczno-psychologicznego rozdarcia. Natomiast pluralistyczna postawa stoicka, mimo iż zdecydowanie bardziej wysublimowana i psychologicznie znacznie bardziej wiarygodna, może wprowadzać element wewnętrznego konfliktu pomiędzy lojalnością wobec państwa i lojalnością wobec „praw cnoty” rządzących wspólnotą kosmopolityczną. Podkreślając za cynikami wierność wobec uniwersalnych praw cnoty, stoicy pragną bowiem jednocześnie pozostać lojalni wobec własnego państwa.

Background. At the turn of the XXI Century, cosmopolitanism became the subject of intensive research. One of the key points of this research questions the relationship between national and cosmopolitan identity. Research purpose. The purpose of the conducted research is to compare the two models of cosmopolitanism in which the abovementioned relationship is the central point of reference. The most instructive examples come from the ancient conceptions of moral cosmopolitanism: the Greek Cynics on one hand, and the Stoics on the other. Methods. Using the historical comparative and the critical method, the article examines the two ancient answers to the crucial question. The Cynic conception relies on the monistic, whereas the Stoic on the pluralistic model of the relationship between national and cosmopolitan identity. According to the monistic approach, the commitment to the universal, cosmopolitan „laws of virtue” always enjoys priority over the commitment to the national or local community. By contrast, the pluralistic conception of the Stoic oikeiosis grants priority to the local and the national, rather than to the cosmopolitan identity. Conclusions. The comparison between the two opposite moral-psychological attitudes indicates that the “crude” monistic attitude of the Cynics is more morally consistent than the more psychologically sublime, pluralistic attitude of the Stoics. Similar to the Cynics, the Stoics strongly emphasize the universal standards of virtue, but at the same time they require following local conventions. The constant tension between particularism and universalism included in the Stoic conception may result in deep moral conflict between universal cosmopolitan standards of humanity and particular “partisan” rules required by the nation-state.