Zmienne oblicza zabytków. Z perspektywy historii i problemów konserwatorskich

The article discusses several examples of changes in appearance of historical works from various fields of art, including changes made to the late Gothic paintings from approx. 1510 found in parish churches in Stara Wieś – the painting representing the so-called Sacra Conversazione and the image of the Madonna and Child in Krzyżowice. Furthermore, the author of the paper attempts to present the reasons for conducting such radical changes in the appearance of the works due to the will of the former policy makers. Appearance of these works was recorded in the reception of the faithful for many years, perhaps even for several generations. Most faithfuls are convinced that this work looked this ways for years. Therefore, its sudden change, even though the newly exposed image is the first, original one, is not always favorably received. The article also shows two examples of the so-called small architecture, which in addition to transformation in the appearance of the object underwent changes of ideological character, often concerning the use of opposing symbols. The discussed object are monuments. The first one, located on the square market in Pszczyna, was originally a monument dedicated to German soldiers who died during the Franco-Prussian War. However, over the years along with the changing political situation the monument started to commemorate the visit of German emperors, then Marshal Józef Pilsudski, and during the Second World War – Adolf Hitler. After 1945 it was demolished and after many consecutive years of placing the star at the top (the star in recent years has been replaced by Polish military cross, whose presence even today evokes further controversies), has become the main monument in the cemetery of soldiers of the Red Army. The second example discussed in the article concerns the changes made to the monument now known as Pomnik Czynu Powstańczego (Monument of Insurrection) set on the St. Anne Mountain. Erected to commemorate the “defenders of German values” in Upper Silesia, today the monument is dedicated to the glory of the Silesian insurgents, the opponents of those to whom it was originally dedicated.

W artykule przedstawiono kilka przykładów zmiany wyglądu (oblicza) zabytkowych dzieł z różnych dziedzin sztuki, między innymi opisane zostały zmiany dokonane w późnogotyckich malowidłach z około 1510 roku w kościołach parafialnych w Starej Wsi – obraz z przedstawieniem tzw. Sacra Conversazione oraz wizerunkiem Madonny z Dzieciątkiem w Krzyżowicach. Usiłowano także przedstawić przyczyny przeprowadzania tak radykalnych zmian wyglądu dzieła spowodowanych wolą ówczesnych decydentów. Wygląd tych dzieł, utrwalony został w odbiorze wiernych przez wiele lat, może nawet u kilku pokoleń. Większość wiernych jest przekonana, że to dzieło wyglądało tak „od zawsze”, dlatego jego nagła zmiana, mimo że odsłonięty jest pierwszy wizerunek – z czasu jego powstania, to nie zawsze jest on przychylnie przyjmowany. W artykule przedstawiono także dwa przykłady tzw. małej architektury, gdzie obok zmiany wyglądu obiektu nastąpiły, może bardziej niż wygląd, zmiany ich wymowy ideowej, często z wykorzystaniem przeciwstawnych sobie symboli. Są to pomniki – na rynku w Pszczynie, który od monumentu poświęconego poległym podczas wojny prusko-francuskiej żołnierzom niemieckim, z biegiem lat i zmieniającej się sytuacji politycznej, upamiętniał wizyty cesarzy niemieckich, potem Marszałka Józefa Piłsudskiego, w czasie drugiej wojny światowej Adolfa Hitlera, po 1945 roku rozebrany, aby po wielu kolejnych latach, po umieszczeniu gwiazdy na szczycie (gwiazda ta w ostatnich latach została zastąpiona polskim krzyżem wojskowym, którego obecność wzbudza dzisiaj kolejne kontrowersje), stać się głównym pomnikiem na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej. Drugi przykład to zmian dokonywanych w monumencie znanym obecnie jako Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny. Pomnik ten upamiętniał „obrońców niemczyzny” na Górnym Śląsku, dzisiaj poświęcony jest chwale powstańców śląskich, czyli przeciwnikom tych, którym pierwotnie został poświęcony.