Pocałunek pokoju w liturgii eucharystycznej i jego symbolika

Pisma wczesnochrześcijańskich Ojców Kościoła mówią o przekazywaniu pocałunku pokoju, który stanowił element liturgii eucharystycznej. Taka praktyka była w Rzymie za czasów św. Justyna w połowie II wieku. Na początku III wieku pocałunek następował bezpo-średnio po modlitwie kończącej liturgię słowa. Na Wschodzie i Zachodzie kobiety na zgro-madzeniach były oddzielone od mężczyzn i pocałunek pokoju przekazywali mężczyźni męż-czyznom a kobiety kobietom. Papież Innocenty I nalegał w 416 r., aby pocałunek pokoju był przekazywany po Modlitwie eucharystycznej. Święty Augustyn powiada, że po Modlitwie Pańskiej chrześcijanie obejmują się i przekazują sobie święty pocałunek. Nazywa go znakiem pokoju, który polegał na całowaniu w usta. Taki pocałunek w usta był przekazywany podczas liturgii jeszcze przez wiele następnych wieków. Za czasów Grzegorza Wielkiego uchodził on za naturalne przygotowanie się do przyjęcia Komunii. W X wieku znak ten stał się gestem podkreślającym hierarchiczność zgromadzonych wiernych. Biskup przekazywał go najpierw duchownym wedle godności, a następnie ludowi. Był to symbol jedności, pojednania, pokoju, miłości, jak również hierarchicznej władzy i precedencji. Około XIII wieku zaczęto stopniowo wprowadzać przyrządy pokoju, tzw. osculatoria. Były to małe zdobione tabliczki z metalu, kamienia, kości słoniowej lub z drewna, które przynosił do ołtarza celebrans, by je ucałować i przekazać do ucałowania zgromadzonym na liturgii. W Mszale potrydenckim znak pokoju był przewidziany w Mszach uroczystych i był wymieniany między duchownymi. Celebrans kładł ręce na ramiona diakona i przybliżał lewy policzek do lewego policzka diakona. W tym czasie wypowiadał formułę: Pax tecum, a dia-kon odpowiadał: Et cum spiritu tuo. Diakon przekazywał pokój subdiakonowi, a ten duchow-nym obecnym w prezbiterium. Według Mszału rzymskiego z1970 roku znak pokoju można przekazywać podczas każ-dej Mszy. Jest przekazywany między wszystkimi obecnymi na liturgii, ale jego gest nie był określony. W trzecim wydaniu tego Mszału z 2002 r. na słowa celebransa: Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą odpowiada się: Amen. Przez ten gest wierni wyrażają sobie nawzajem eklezjalną komunię i wzajemną miłość.

The writings of the early church fathers speak of the kiss of peace, which was already in the 2nd century part of the Eucharistic liturgy. It was a practice in Rome at the time of Justin Martyr. At the beginning of the 3rd century the kiss occurred immediately after the prayers that concluded the Liturgy of the Word. Both in the East and the West women and men were separated in the assemblies of the faithful, and the kiss of peace was given only by men to men and by women to women. Pope Innocent I insisted in 416 that the kiss of peace should take place after the Eucha-ristic prayer. St. Augustine speaks that after the Lord’s Prayer the Christians embrace one another with the holy kiss. This is a sign of peace, “when your lips draw near to those of your brother”. The kiss of peace in the Christian liturgy was exchanged for several centuries mouth-to-mouth. By the time of Gregory the Great, this gesture was being seen as a natural preparation for Communion. By the 10th century the kiss of peace has assumed a hierarchical position in the liturgy. It began with the bishop and descended through the ranks of the clergy to laity in the congregation. It was a symbol of unity, reconciliation, peace, love and also a symbol of hierarchical power and precedence. About the thirteenth century the use of the instrumentum pacis, or osculatorium, was gradually introduced. This was a little plaque of metal, stone, ivory or wood, generally deco-rated, which was first brought to the altar for the celebrant to kiss and then taken to each member of the congregation. In the Tridentine Mass form of the Roman Rite, the sign of peace was given at Solemn Masses alone and was exchanged only among the clergy. The celebrant, placing his hands upon the arms of the deacon, presented his left cheek to the deacon’s left cheek. At the same time he pronounced the words Pax tecum; to which the deacon replied, Et cum spiritu tuo. The deacon then conveyd the salute to the subdeacon, who give the sign to any other members of the clergy present in choir dress.