Prawdziwa depresja i paternalizm kliniczny: etnografia realności diagnostycznej depresji w publicznej służbie zdrowia w Polsce

Artykuł jest etnograficznym studium procesów diagnostycznych zaburzeń depresyjnych we współczesnej Polsce i ich zmian po transformacji ustrojowej, ze szczególnym uwzględnieniem strategii podejmowanych przez lekarzy. Opierając się na badaniach etnograficznych prowadzonych w kontekstach klinicznych, artykuł omawia problem relacji między kategoriami diagnostycznymi a ich przedmiotami, odwołując się do pojęć realności i urealnienia. O ile zmiany klasyfikacji diagnostycznej od lat 90. XX wieku miały na celu zacieśnienie tej relacji, o tyle w praktyce klinicznej pozostaje ona luźna i nieoczywista. Przyczyniają się do tego nie tylko specyficzna ontologia zaburzeń psychicznych, którą trudno w pełni sprowadzić do obiektywnie wymierzalnych objawów, ale także kilka innych czynników: specyficzne zmiany w filozofii klasyfikacji diagnostycznych, wielowymiarowość diagnoz jako narzędzi klinicznych, administracyjnych i finansowych, oraz ich referencyjna natura, konotująca optymalne, choć nieosiągalne standardy opieki. Wpływa na to także pragmatyka pracy klinicznej i ograniczone zasoby samych pacjentów, które czynią z diagnoz narzędzie nieformalnych, instrumentalnych działań i „paternalizmu medycznego” lekarzy w odpowiedzi na braki w systemie opieki.

The article explores the cultural and economic dimensions in diagnosing depression in Polish psychiatric practice since the systemic transformation with a particular focus on strategies used by physicians. Based on ethnographic research in clinical settings, it discusses this issue in terms of realness and “realification” (urealnienie)– concepts referring to the relationship between categories of description and their objects. While the changes of diagnostic classifications since the 1990s had the explicit goal of tightening that relationship, in clinical practice it remains somewhat lose and unclear. What contributes to it is not just the specific ontology of mental disorders which is hard to reduce fully to objectively measurable symptoms, but several other factors: specific changes in the philosophy of diagnostic classifications and their complex nature as clinical, administrative and financial tools, as well as their referential nature, which connotes optimal, though unattainable, standards of care. It is also shaped by the pragmatics of clinical work and the patients’ limited resources, which render the diagnostics a tool of physicians’ “medical paternalism” – their informal, instrumental attempts to respond to the deficiencies of the system of care.