Standaryzacja nazw geograficznych polega na regulowaniu procesu spontanicznego tworzenia nazw, a także innych zmian zachodzących w zbiorze toponimów: niektóre nazwy wychodzą z obiegu, inne zmieniają formę (np. Wyspy nad Wiatrem > Wyspy na Wietrze > Wyspy Nawietrzne), a nawet odniesienie przedmiotowe. Standaryzację prowadzą kompetentne organy państwowe, w Polsce – Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski. W trakcie prac nad czwartym wydaniem wykazu polskich egzonimów ustalono nazwy: Wyspy Nawietrzne (‘Windward Islands’) i Wyspy Zawietrzne (‘Leeward Islands’), zmieniając rozstrzygnięcie zawarte w pierwszym wykazie nazw z 1959 r. W artykule przeprowadzono analizę różnych aspektów tej decyzji: językowego, geograficznego, historycznego i filozoficznego.
Skuteczne funkcjonowanie toponimów w procesie komunikacji językowej wymaga, żeby nazywany obiekt miał w danym języku tylko jedną, niepowtarzalną i niezmienną nazwę. Umożliwia to jednoznaczną identyfikację obiektów i odróżnianie ich od innych, czyli podstawowe funkcje toponimów. Polskie nazwy Wyspy Nawietrzne i Wyspy Zawietrzne odnoszą się do archipelagów będących częściami Małych Antyli. Źródła historyczne świadczą o tym, że nazwy tych archipelagów (nie tylko w języku polskim, lecz także w innych językach) zmieniały się i nie spełniały wyżej wymienionych warunków. Na przykład w XIX w. Windward Islands, Lesser Antilles i Caribbean Islands były nazwami wariantywnymi, dziś oznaczają inne grupy wysp.
Polskie nazwy nawiązują do nazw Islas de Barlovento i Islas de Sotavento, które nadali hiszpańscy żeglarze. Są to nazwy opisowe, charakteryzujące położenie wysp względem wiejących ze wschodu pasatów: Barlovento ‘windward’ leżą bardziej na wschód, a Sotavento ‘leeward’ – bardziej na zachód. Inaczej mówiąc, te przeciwstawne nazwy mają realną motywację. Oba archipelagi różnią się pod względem geograficznym: pierwszy jest łukiem wulkanicznym (między Portoryko a Trynidadem) i charakteryzuje się wilgotnym klimatem, drugi jest łańcuchem niskich wysp koralowych (ciągnących się wzdłuż wybrzeża Wenezueli) i ma suchy klimat.
Dawne mapy ilustrują zmiany formy oraz odniesienia nazw. Hiszpańskie nazwy wysp zostały zapożyczone przez Holendrów, Francuzów i Anglików, a następnie (w XVIII w.) przetłumaczone. Anglicy z czasem przenieśli przyswojone nazwy Windward Islands i Leeward Islands na inne grupy wysp: południową i północną część łuku wyspowego Małych Antyli. Zmiana była związana z potrzebami brytyjskiej administracji kolonialnej, a w jej wyniku obie nazwy utraciły motywację i stały się czysto konwencjonalne. Świadczy o tym mapa H. Molla przedstawiająca kierunki wiatrów.
Obie nazwy zostały przetłumaczone i trafiły do języka polskiego w XIX w. Były to nazwy przyimkowe utworzone na wzór francuskich i niemieckich. Przed II wojną światową obie nazwy miały różne warianty, a ich odniesienie nie było wyraźnie ustalone (wydawnictwa encyklopedyczne podawały, że Anglicy inaczej dzielą Małe Antyle niż Hiszpanie), czasem używano także nazw angielskich. W latach 1930. pojawiły się współczesne nazwy przymiotnikowe: Wyspy Nawietrzne i Wyspy Podwietrzne, które odnosiły się do kolonii brytyjskich.
Po wojnie przystąpiono do standaryzacji polskiego nazewnictwa. Brytyjskie kolonie przestały istnieć, ale ustalono, że polskie nazwy nie odnoszą się do Islas de Barlovento i Islas de Sotavento, lecz do Windward Islands i Leeward Islands. Zgodnie z przedwojennym uzusem przyjęto, że Leeward Islands to Wyspy Podwietrzne (pol. pod ‘under, against’ + wiatr ‘wind’). Ustalono także, że Windward Islands to Wyspy Zawietrzne (pol. zawietrzny ‘leeward’). Był to oczywisty błąd, jednak ta omyłkowa nazwa przyjęła się w polskich publikacjach. Przytoczone cytaty pokazują jednak, że użycie tej omyłkowej nazwy w tekstach geograficznych powodowało trudności komunikacyjne. Niektóre teksty nie dawały się sensownie przetłumaczyć na język polski z użyciem nietrafnie standaryzowanych nazw.
Komisja postanowiła naprawić dawny błąd i przywrócić nazwę Wyspy Nawietrzne. Ponadto zniesiono tradycyjną nazwę Wyspy Podwietrzne i ustalono nazwę Wyspy Zawietrzne (od zawietrzny ‘leeward’). Ta nazwa zrywa z tradycją, ale odwołuje się do jednoznacznej terminologii żeglarskiej. Jednocześnie ustalono, że obu nazw należy używać zgodnie z hiszpańskim podziałem Małych Antyli. Z tego wynika, że dla archipelagów Windward Islands i Leeward Islands w języku polskim należy używać oryginalnych nazw angielskich.
Standardization of geographical names consists in regulating the process of spontaneous name formation, and other changes taking place in the set of toponyms: some names cease being used, others change in form (e.g. Wyspy nad Wiatrem > Wyspy na Wietrze > Wyspy Nawietrzne) or even their reference to an object. Standardization is conducted by competent state organs. In Poland it is the Commission on Standardization of Geographical Names Outside the Republic of Poland. In the course of works on the fourth edition of the list of Polish exonyms the following names were agreed upon: Wyspy Nawietrzne (Windward Islands) and Wyspy Zawietrzne (Leeward Islands), thus
changing the solution contained in the first list of names from 1959. The article analyzes the various aspects of this decision: linguistic, geographical, historical and philosophical.
Efficient functioning of toponyms in the process of linguistic communication requires the named feature to have only one unique and unchangeable name in a given language. It allows for unequivocal feature identification and its differentiation from other features, which is one of the basic functions of toponyms. The Polish names Wyspy Nawietrzne and Wyspy Zawietrzne refer to island groups of the Lesser Antilles. Historic sources prove that the names (not only in Polish, but also in other languages) changed and did not fulfill the above mentioned conditions. For instance, in the 19th century, Windward Islands, Lesser Antilles and the Caribbean Islands were alternate names, while
today they refer to different island groups.
Polish names draw on the names Islas de Barlovento and Islas de Sotavento, which were given to the islands by Spanish sailors. They are descriptive and characterize the islands’ position with reference to easterly trade winds: Barlovento (Windward) lie more to the east, while Sotavento (Leeward) – more to the west. In other words, there is real motivation behind the contrasting names. Both groups differ geographically: the former is a volcanic arc (between Puerto Rico and Trinidad) and is characterized by a moist climate, while the latter is a chain of low coral islands (stretching along the Venezuelan coast) with a dry climate.
Early maps illustrate changes in name form and reference. Spanish island names were adopted by the Dutch, the French and the English and consequently translated. After some time, the English transferred the assimilated names of Windward and Leeward Islands to other groups of islands – the southern and the northern part of the Lesser Antilles arc. The change was linked to the needs of British colonial administration. As a result, both names lost their motivation and became purely conventional. H. Moll’s map depicting wind directions is a proof of this.
Both names were translated and entered the Polish language in the 19th century. They were prepositional and were formed after French and German names. Before World War II both had different variant names and their reference was not clearly stated (encyclopedic publications stated that the English divided Lesser Antilles differently than the Spaniards), sometimes English names were used. In 1930s modern adjective names appeared: Wyspy Nawietrzne and Wyspy Podwietrzne and referred to British colonies.
After the War, Polish names began to be standardized. British colonies ceased to exist, but it was established that the Polish names do not refer to Islas de Barlovento and Islas de Sotavento, but to Windward Islands and Leeward Islands. According to pre-war usage of the names, it was agreed upon that Leeward Islands are Wyspy Podwietrzne (Polish pod ‘under, against’ + wiatr ‘wind’). It was also established that Windward Islands are Wyspy Zawietrzne (Polish zawietrzny ‘leeward’). This was an evident mistake, but the name was accepted in Polish publications. The quotations show, however, that its usage in geographical texts caused communication problems. Some texts containing the wrongly standardized name were impossible to be translated into Polish.
The Commission decided to correct the early mistake and revert to the name Wyspy Nawietrzne. In addition, the traditional name Wyspy Podwietrzne was cancelled and the name Wyspy Zawietrzne (from zawietrzny ‘leeward’) was accepted instead. The name breaks away from tradition, but appeals to unequivocal sailing terminology. At the same time, it was established that both names are to be used according to the Spanish division of Lesser Antilles. This further lead to the conclusion that for the archipelagoes of Windward Islands and Leeward Islands, original English names should be used in the Polish language.
