Partii portret nieoczywisty: filmowe opowieści o Lechosławie Goździku, Leonardzie Borkowiczu i Toni Lechtman

The film representations of the Polish United Workers’ Party are most often inserted in the dichotomous world of values, with explicitly assigned assessments. This article is concerned with the films reflecting in a more complex way on the Party members’ fates, perceiving individual biographies, being open to various interpretations of the past and able to separate the assessment of the system and the activities of particular persons. When analyzing the film images of Lechosław Goździk, Leonard Borkowicz, and Tonia Lechtman: Metryka Goździka (Goździk’s certificate, 2002) by Joanna Tryniszewska-Obłoj and Joanna Pieciukiewicz, Tonia i jej dzieci (Tonia and her children, 2011) by Marcel Łoziński, and Bezsenność (Insomnia, 2012) by Andrzej Titkow, as well as 45–89 (1990) by Łoziński, I tried to reconstruct both the image of the heroes they contain and the form of filmic expression. The authors answer the questions about events and attitudes, but they do not strive for the precision of academic history. They take into account historical and political circumstances, however, they concentrate on individual experience and memory. The films rehabilitate neither the communist system nor the Polish United Workers’ Party. Yet, they allow us to see the examples of their internal complexity as well as some ways to talk about them.

Filmowe reprezentacje PZPR są najczęściej wpisane w dychotomiczny świat wartości, z jednoznacznie przypisanymi ocenami. W niniejszym artykule skupiam się na filmach zawierających bardziej skomplikowane rozważania na temat losów członków partii, dostrzegających jednostkowe biografie, otwartych na różne interpretacje przeszłości, potrafiących rozgraniczyć ocenę systemu i działań poszczególnych osób. Analizując filmowe portrety Lechosława Goździka, Leonarda Borkowicza i Toni Lechtman: Metrykę Goździka (2002) Joanny Tryniszewskiej-Obłoj i Joanny Pieciukiewicz, Tonię i jej dzieci (2011) Marcela Łozińskiego i Bezsenność (2012) Andrzeja Titkowa, jak również 45–89 (1990) Łozińskiego, staram się zrekonstruować zarówno zawarty w nich obraz bohaterów, jak i formę filmowej wypowiedzi. Twórcy odpowiadają na pytania o wydarzenia i postawy, nie dążą wszakże do precyzji akademickiej historii. Biorą pod uwagę okoliczności historyczne i polityczne, koncentrują się jednak na indywidualnym doświadczeniu i pamięci. Filmy te nie stanowią rehabilitacji systemu komunistycznego ani Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, pozwalają jednak dostrzec przykłady ich wewnętrznej złożoności, jak również pewne sposoby opowiadania o nich.