Pod maską wiktoriańskiej kobiecości. Kulturowe implikacje przedstawień Heleny Modrzejewskiej w prasie amerykańskiej (1877–1909)

Helena Modrzejewska, professionally known also as Modjeska, a renowned Polish-American theatre actress of the second part of the 19th century, lived and performed in the USA in the years 1876–1909. She became an object of interest to the American press soon after her debut in 1877 and stayed in the media spotlight till her death. The present study in cultural and women’s history examines Modjeska’s abundant newspaper reports, notices, stories and reviews in the context of emerging American feminism. Employing content and topical analysis of randomly-selected texts published about her at three different points of time, two parallel yet contradictory femininities have been identified as parts of her mediated identity: an embodied ideal of Victorian „true womanhood” and a genuine New Woman of the fin de siècle. Although Modjeska was keeping up the conventional facade of a perfect gentlewoman for the sake of publicity, her activities were nevertheless consistently subverting the patriarchal codes authorising it. Whether she intended it or not, her media presence moved her to the forefront of feminist ferment in America.

Helena Modrzejewska, wybitna polska i amerykańska aktorka, zamieszkała i występowała w USA w latach 1877–1909 pod scenicznym nazwiskiem Modjeska. Stała się obiektem zainteresowania prasy amerykańskiej wkrótce po debiucie w roku 1877. Jako gwiazda teatru i celebrytka, do śmierci pozostawała w centrum uwagi tego pierwszego amerykańskiego środka masowego przekazu. Niniejsze studium z pogranicza historii kultury i historii kobiet pokazuje wyniki badań różnego rodzaju doniesień prasy amerykańskiej dotyczących Modrzejewskiej i interpretuje je w historycznym kontekście kształtowania się wczesnego ruchu feministycznego w USA. Badanie metodą tematycznej analizy treści losowo wybranych próbek bardzo licznie zachowanych tekstów prasowych z trzech różnych lat życia aktorki pozwoliło na rozpoznanie dwu równolegle występujących, lecz przeciwstawnych wzorców kobiecej tożsamości w jej wizerunkach na łamach prasy. Pierwszy z nich, aprobowany przez Modrzejewską jako element wiodący jej prasowych kampanii promocyjnych, to ideał wiktoriańskiej kobiecości; drugi, pośrednio wyłaniający się z badanych tekstów, to autentycznie wyzwolona „Nowa Kobieta” przełomu XIX i XX w. Chociaż Modrzejewska do końca życia kreowała publicznie swój wizerunek strażniczki wiktoriańskich cnót kobiecych, to doniesienia o jej zawodowych poczynaniach i stylu życia przeczyły bezustannie ograniczeniom nakładanym na kobiety przez system patriarchalny. W ten sposób regularna obecność Modrzejewskiej na stronach gazet postawiła ją w awangardzie amerykańskiego feminizmu.