Archiwistyka, archiwa i archiwalia w wybranych współczesnych podręcznikach do nauczania historii

Celem artykułu jest ustalenie, czy treści dotyczące archiwów, materiałów archiwalnych i archiwistyki pojawiają się w podręcznikach do nauczania historii. Analizie poddano podręczniki dla szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych znajdujące się w ministerialnym wykazie z 2012 r. Archiwa sporadycznie pojawiają się w warstwie narracyjnej podręczników do nauczania historii. Stosunkowo najczęściej występują w publikacjach adresowanych do szkół podstawowych. Dziewięć na jedenaście przebadanych podręczników dla szkół podstawowych zawierało takie wiadomości. Treści na temat archiwów występują niemal wyłącznie w podręcznikach dla klas czwartych w rozdziałach poświęconych historii jako nauce i źródłom historycznym oraz zabytkom przeszłości. Archiwa przedstawiane są w nich jako instytucje gromadzące i przechowujące źródła historyczne. Rzadziej wymieniano funkcje udostępniania i opracowania materiałów archiwalnych. Uderza fakt, że wszystkie podręczniki eksponują przede wszystkim rolę muzeów, skansenów, wykopalisk archeologicznych i przekazów ustnych dla badań historycznych. Archiwa w podręcznikach dla szkół podstawowych, o ile się pojawiają, to raczej na drugim planie. Autorzy kilku podręczników zadbali o podanie informacji na temat nauk pomocniczych historii, zawsze pomijając archiwistykę. Archiwa nieobecne są natomiast w narracji dziewięciu przeanalizowanych podręczników dla szkół gimnazjalnych. W przypadku omawiania źródeł historycznych w podręcznikach dla klas pierwszych eksponowano rolę archeologii i zabytków muzealnych. Wymieniając nauki pomocnicze historii autorzy pomijali archiwistykę. Tylko jeden podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych zawierał treści poświęcone archiwom i akcentował ich rolę w badaniach historycznych.

The article aims to determine whether content related to archives, archival records and archival science appears in history textbooks. The author was analysing the textbooks for primary, lower-secondary and secondary schools included in the list of the Ministry of Education of 2012. Archives appear occasionally in the narrative part of history textbooks. They are relatively common in publications addressed to primary schools. Nine out of eleven analysed textbooks for primary schools included such information. Archives and archival content are found almost exclusively in the textbooks for four-grade classes in the chapters about history as a science and historical source and relics. There, archives are presented as institutions collecting and storing historical sources. The functions of arranging records and enabling access to them were few and far between. It is striking that all textbooks emphasize the role of museums, open-air museums, archeological excavations and oral history for historical research. If archives appear in history textbooks, they are presented rather in the background. The authors of several textbooks took care to provide information on ancillary historical disciplines, always excluding archival science. In nine analysed textbooks for lower-secondary schools, archives are completely absent. When discussing historical sources, textbooks for the first grades emphasize the role of archeology and museum relics. Authors omitted archival science during describing the ancillary historical disciplines. Only one textbook for secondary schools included information about archives and highlighted their role in historical research.