Edukacja na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką 1939-1945. Bilans historiografii

Już od pierwszych dni po napaści na Polskę 1 września 1939 roku niemiecki okupant przystąpił do procesu niszczenia polskiej oświaty i nauki. Ze szkolnych programów usunięto lekcje historii, geografii, literatury, nauki o współczesnej Polsce. Szkoły zawodowe miały kształcić wykwalifikowanych robotników na potrzeby niemieckiego przemysłu wojennego. Organizacja szkolnictwa i zasady nauczania inaczej wyglądały na obszarze Generalnego Gubernatorstwa, inaczej na terenach włączonych do III Rzeszy, jeszcze inaczej na terenach zajętych przez Niemców po agresji na ZSRR. Badania nad dziejami oświaty i edukacji tego okresu rozpoczęły się tuż po zakończeniu wojny. Do tej pory powstało kilkaset prac naukowych ilustrujących politykę okupanta wobec polskiego szkolnictwa, organizację i zasięg tajnego nauczania, a także straty osobowe poniesione przez środowiska nauczycielskie i naukowe. Tematykę tę podejmują przede wszystkim badacze zajmujący się historią oświaty, wychowania, zawodu nauczycielskiego, sprawami organizacji oświaty i nauki. Należy do nich w szczególności Marian Walczak – autor wielu książek i artykułów poświęconych dziejom polskiej edukacji. Spośród periodyków, na łamach których opublikowano teksty poświęcone dziejom edukacji pod okupacją niemiecką, na szczególną uwagę zasługuje „Przegląd Historyczno-Oświatowy”. Zamieszczono w nim dotąd szereg artykułów i materiałów źródłowych dotyczących między innymi dziejów tajnego nauczania i innych form walki o polską naukę, szkołę i kulturę.

From the first moments after the invasion of Poland on 1 September 1939, the German occupier began the process of destroying Polish education and science. Lessons on history, geography, literature and contemporary Poland were systematically removed from school curricula. Vocational schools were just to educate skilled workers for the German war industry. The organisation of education and teaching principles were different in the General Government, in the territories incorporated into the Third Reich, and in the territories occupied by the Germans after the aggression against the USSR. Research on the history of education of this period began immediately after the end of the war. Several hundred scientific works have been written so far, illustrating the occupant’s policy towards Polish education, the organisation and range of secret teaching, as well as personal losses suffered by the teaching and research community. This subject is taken up mainly by researchers dealing with the history of education, upbringing, teaching profession, matters of organisation of education and science. They include in particular Professor Marian Walczak - the author of many books and articles devoted to the history of Polish education. Among the many periodicals that have published texts on the history of education under the German occupation, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” [History and Education Review] deserves special attention. A number of articles and source materials concerning, among other things, the history of clandestine teaching and other forms of the struggle for Polish science, schools and culture have been published so far.