Edukacja międzykulturowa i antropologia pogranicza: wspólnota źródeł i dróg rozwoju

W ostatnich dekadach powstało kilka subdyscyplin różnych dyscyplin naukowych, dla których pogranicze jest głównym przedmiotem rozważań - należą do nich socjologia, antropologia i pedagogika. Mogły one powstać dopiero wtedy, gdy znawcy tej problematyki uporali się z definicją pogranicza, dla której za punkt wyjścia należałoby uznać filozoficzne, szerokie do tego problemu podejście. Tu pogranicze jawi się jako słowo-klucz współczesnej humanistyki i dotyczy wielu paradygmatów współczesnej nauki: to spotkanie „Ja” - czyli jednostki, grupy, kultury - z innym: nieuniknione i stanowiące o sensie życia. Pogranicze to spotkanie dwóch różniących się paradygmatów podmiotów, to każdy dyskurs dotyczący relacji Ja-Ty (Inny). Przedmiotem rozważań w niniejszym opracowaniu jest kształtowanie się wiedzy o pograniczu na styku dwóch podejść: edukacji międzykulturowej jako subdyscypliny pedagogicznej oraz antropologii pogranicza jako subdyscypliny antropologii kulturowej. Te kierunki poszukiwań wydają się dosyć odległe od siebie, a jednak w określonym kontekście podobieństwa między nimi rysują się dosyć wyraźnie. Kontekst ten to miejsce uprawiania nauki: między innymi w zamiejscowej jednostce Uniwersytetu Śląskiego ulokowanej w Cieszynie, a więc w sercu polsko-czeskiego i tym samym czesko-polskiego pogranicza. Obecne tu pedagogika i etnologia jako kierunki studiów wypracowały w procesie współpracy i wzajemnych inspiracji oryginalną wiedzę, która stała się podstawą kształtowania się nowych kierunków badań nad pograniczem. Obydwie dyscypliny wyrosły z jednego źródła, ich geneza i drogi rozwoju są nie tylko podobne, ale można powiedzieć pokrewne. Dlatego warto tym aspektom kształtowania się wiedzy o pograniczu poświęcić czas i miejsce w publikacji naukowej.

Over the last decades, a few subdisciplines of some scientific disciplines have come into being which mostly explore borderlands - e.g. sociology, anthropology, and pedagogy. They could originate only when the specialists in this field had finished their work on the definition of borderland, in which the starting point should be the broad philosophical approach to this problem. Here, the borderland appears as a keyword for modern humanities, referring to many paradigms of contemporary science - it is the meeting of “me” (an individual, group, culture) with the Other, an inevitable encounter which determines the sense of life. The borderland is a meeting of two different paradigms of subjects and every discourse pertains to the relationship Me - You (the Other). The presented study is focused on the shaping of the knowledge concerning the borderland in the contact site between two approaches: of intercultural education as a pedagogical subdiscipline and of anthropology of borderland as a subdiscipline of cultural anthropology. These research orientations seem to be far away from each other - however, in a particular context, the similarities become quite clear. This context is the place where science is practiced - in the unit of the University of Silesia which is located in Cieszyn, in the heart of the Polish-Czech and, therefore, of the Czech-Polish borderland. Education and ethnology as university courses have elaborated - in the process of collaboration and mutual inspiration - original knowledge and interesting research orientations which stem from it. Both disciplines have originated from the same source, their genesis and developmental paths are not only similar but also related. Thus, these aspects of shaping the knowledge of the borderland are worth devoting time and space in a scientific publication.