Between Conservatism and Radicalism. Wincenty Tyszkiewicz in Belgium (1833-1848)

Artykuł niniejszy rzuca światło na życie i działalność polityczną na emigracji hrabiego Wincentego Tyszkiewicza (1795-1856). Opracowano go na podstawie zbiorów archiwalnych w Belgii i Polsce i korespondencji Lelewela oraz prasy emigracyjnej. Odkryto między innymi kilka źródeł belgijskich dotąd nieznanych polskim historykom, jak teka Tyszkiewicza w archiwum brukselskiej policji do spraw cudzoziemskich. Autor omawia także życie syna Wincentego, Tadeusza Tyszkiewicza (1833-1877), jednego z Polaków (oprócz Joachima Lelewela oraz Ludwika Lublinera), któremu poświęcono biogram w narodowym belgijskim słowniku biograficznym. Wincenty Tyszkiewicz był synem Jerzego Janusza a bratankiem generała Tadeusza Tyszkiewicza. W 1831 r. skoordynował kilka niefortunnych akcji na Ukrainie i został wybrany posłem. Jesienią tego roku uciekł do Lipska, a rok później wrócił do Galicji. W przeciwieństwie do wcześniejszych przypuszczeń dotyczących rekrutacji polskich oficerów do wojska belgijskiego w r. 1832, ze sprawą tą łączony jest inny Tyszkiewicz. Po udziale w konspiracji Józefa Zaliwskiego, Wincenty Tyszkiewicz został zmuszony do ucieczki na Zachód. Przyjechał do Belgii w grudniu 1833r. Początkowo osiedlił się w Brukseli. Brał tam czynny udział w życiu emigracyjnym bardzo ożywionym dzięki Lelewelowi. Działał w kilku klubach demokratycznych, m.in. ZDLP. Jednocześnie utrzymywał dobre stosunki z kilkoma monarchistami (między innymi z Kruszewskim oraz Proszyńskim) i przyjął wraz z rodziną bardziej arystokratyczny styl bycia na emigracji. Nie przyniosło mu to szczęścia: żona i starszy syn zmarli w Belgii, mimo że w roku 1838 z powodów zdrowotnych rodzina przeprowadziła się z Brukseli na wieś koło Namur. Tam Tyszkiewicz żył w większej izolacji od emigracji. W latach 1842 i 1843 prawie przez rok przebywał w Wielkim Księstwie Poznańskim. Potem osiedlił się znów w stolicy belgijskiej. Po powstaniu krakowskim przyjął zwierzchnictwo nad ZEP i jego periodykiem „Orłem Białym”, ogłosił się Pełnomocnikiem Zjednoczonej Emigracji i zorientował dawną organizację lelewelowską w kierunku bardziej monarchistycznym. Po upadku rewolucji 1848 r., Tyszkiewicz przeprowadził się do Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Zmarł w roku 1856 w majątku nowej żony Izabeli Grabowskiej. Rzecz oczywista, że Wincenty Tyszkiewicz nie był najważniejszym przedstawicielem Wielkiej Emigracji. Okazał się fundamentalnym sceptykiem i nigdy nie pałał entuzjazmem do projektów politycznych. Wielkie dylematy składały się na jego życie: wyemigrować czy zostać w kraju?; monarchizm legitymistyczny czy radykalizm lelewelowski?; angażować się w sprawę polską, czy wybrać rodzinę i wycofać się na wieś lub do Wielkiego Księstwa Poznańskiego? Syn Wincentego Tadeusz wahał się nawet między walką z Rosją a służbą w Sankt Petersburgu. Charakterom ojca i syna Tyszkiewiczów może być zarzucona chwiejność, ale biografia Wincentego Tyszkiewicza nie wydaje się aż tak wyjątkowa. Inni uchodźcy polscy także nie mogli rozwiązać dylematu dotyczącego powrotu do kraju lub wycofania się z polityki. Wśród emigrantów taką dwoistość polityczną między lewicą a prawicą prezentowali m.in. hrabia Wincenty Budzyński i generał Józef Dwernicki. Nie wolno zapominać, że, oprócz emigrantów zaangażowanych w działalność na obczyźnie, wielu było takich, którzy wiedli życie mniej udane, pełne frustracji i wahania zarówno w dziedzinie politycznej, jak i z dala od spraw publicznych. Oni również zasługują na zainteresowanie ze strony historyków, jak i ich bardziej szczęśliwych ziomków.