Między zamkniętością a otwartością. Trzy zmiany statusu i funkcji kontrolnych polskich granic

W artykule ukazano przeobrażenia, jakie przeszły granice Polski od okresu powojennego, gdy w wyniku arbitralnych decyzji państw trzecich zostały zmienione przedwojenne usytuowanie i zasięg państwa polskiego, aż do dnia dzisiejszego, gdy status i funkcje granic III Rzeczpospolitej uległy gruntownej zmianie w wyniku członkostwa w UE i strefie Schengen. Szczególny nacisk położono na analizę trzech zasadniczych zmian statusu politycznego i funkcji kontrolnych tych granic. Pierwsza odnosi się do ustanowienia typowych dla ówczesnych krajów komunistycznych restrykcyjnych zasad ochrony i przekraczania granic tak przez obywateli polskich, jak i obywateli państw trzecich. Druga związana jest z radykalną zmianą zasad ochrony i kontroli polskich granic wraz z transformacją ustrojową i gospodarczą Polski na początku lat 90. XX w., polegającą na względnym otwarciu wszystkich polskich granic na przepływ ludzi i towarów. Trzeci proces przeobrażeń polskich granic stanowi efekt integrowania się Polski z UE i jej przystąpienia do strefy Schengen. Polega na dywersyfikacji polskich granic na granice wewnętrzne i zewnętrzne UE, co istotnie zmienia nie tylko ich funkcje kontrolne, ale także status polityczny. Ukazanie powyższych zmian uzewnętrznia zmieniającą się naturę polityczną polskiego państwa i jego suwerenności. Analizy prowadzone są w ujęciu politologicznym, w oparciu o źródła instytucjonalno-prawne i literaturę przedmiotu.

The paper presents transformations that the Polish border have passed, from the period after World War II, when the pre-war location and extent of the Polish state have changed as a result of arbitrary decision of the leaders of the Soviet Union, Britain, and the United States, until today, when the status and the functions of the border of the Third Republic were changed as a result of Polish membership in the EU and the Schengen area. The emphasis is put on three modifications of the political status and the control function of borders. The first one is related to establishing very restrictive rules of border protection and border crossing (typical for communist countries) not only by third country nationals (TCNs) but also by Polish citizens. The second one is an effect of a radical change of rules of border protection and control as a part of systemic and economic transformation in Poland in the early 1990s. Then the Polish border was open for liberal movement of people and goods. The third change of the Polish border is a result of the process of integration of Poland with the EU and the Schengen area. Generally speaking, the change meant the transformation of the Polish border in internal and external borders of the EU, what fundamentally transformed its control function and political status. All these changes of the Polish state border highlight the changeable nature of Polish state and its sovereignty.