Formy przestępczości zorganizowanej w Polsce przed 1990 r. i jej zwalczanie

Zjawisko przestępczości zorganizowanej w Polsce nie jest, wbrew często wyrażanym poglądom, charakterystyczne tylko dla sytuacji zaistniałej po 1990 r. Sięgając do źródeł historycznych, można wskazać na dobrze zorganizowane grupy przestępców dokonujących przestępstw kryminalnych już w Polsce średniowiecznej. Związki przestępcze charakteryzujące się określoną hierarchią i strukturą zagrażały przede wszystkim bezpieczeństwu podróżnych, dokonywały napadów na wsie, były utrapieniem mieszkańców miast. W okresie zaborów zorganizowane struktury przestępcze występowały przede wszystkim w zaborze rosyjskim oraz austriackim. W kronikach sądowych występują sprawcy tworzący zarówno grupy bandyckie, jak i silne struktury kieszonkowców, ale też zajmujący się różnego rodzaju oszustwami i wyłudzeniami w gospodarce. Problem przestępczości zorganizowanej nasilił się w 1918 r. po odzyskaniu niepodległości. Niespójność systemu prawa i słabe instytucje ochrony porządku stwarzały duże możliwości w dokonywaniu zarówno przestępstw kryminalnych, jaki i gospodarczych. Od lat 20. XX w. wielkie nakłady na rozwój obszarów nowoczesnej gospodarki (Gdynia, Centralny Okręg Przemysłowy ) stały się pokusą dla dobrze zorganizowanych grup wykorzystujących to dla własnych korzyści. W strukturach instytucji ochrony prawa nie utworzono do 1939 r. żadnej wyspecjalizowanej jednostki do walki z grupami przestępczymi. Zajmowały się tym przede wszystkim centralne i terenowe komórki służby śledczej. Po drugiej wojnie światowej na kształtowanie się środowiska przestępczego wpłynęły w pierwszym okresie przede wszystkim ogromne przemieszczenia mieszkańców wysiedlonych z dawnych polskich kresów wschodnich, ogólne rozprężenie spowodowane działaniami wojennymi oraz słabość organów ścigania. Stąd początkowo najmocniejsze grupy przestępcze miały charakter kryminalny. Oderwanie gospodarki polskiej od otwartych rynków i brak równowagi gospodarczej spowodowały powstawanie różnorodnych grup zajmujących się przestępczością gospodarczą, począwszy od przemytu, nielegalnego obrotu dewizami, po wielkie grupy przestępcze na styku pomiędzy gospodarką uspołecznioną a prywatną. W milicji, która odpowiadała za zwalczanie przestępczości kryminalnej, aż do 1990 r. nie wydzielono żadnych jednostek wyspecjalizowanych w walce z przestępczością zorganizowaną. W ramach swoich właściwości zajmował się tym pion kryminalny do walki z przestępczością gospodarczą oraz śledczy.