Formy niewerbalne w produkcjach filmowych w perspektywie wybranych koncepcji komunikowania społecznego

The so-called new media redefine social relations both on a micro and a macro scale. A media user from five or six decades ago is an entirely different subject to a modern user. Within half a century, the roles of particular media, their social functions, and consequently users’ patterns of perception all changed. A 21st-century recipient is, as far as anthropology is concerned, equipped totally differently to one from the 1960s. Nevertheless, one thing remains unchanged in the real and the media worlds alike. Both confront us with the predominance of sight and hearing while taste, smell, and touch are of peripheral interest in spite of the perceptions conveyed through them being all-encompassing. The article focuses primarily on the sense of smell, but also on the closely related taste. Smell is too elusive and indeterminate and cannot be measured to the same extent sound is measured, for instance. Smell therefore has to give way to the more durable and definite senses. Its presence in films is absolutely marginal which is due to, as I perceive it, the technological capabilities in this area, or rather lack thereof. In this text I argue that certain films should be watched with one’s nose and taste buds, are a source of cognitive confusion, since everything important depicted in them is beyond the viewer’s reach. When scrutinising such films, one arrives at a conclusion that cinematic realism (but not only realism) must be multisensory. Otherwise, a case of epistemic schizophrenia occurs. The above reflection is undertaken in the context of two theories of social communication, namely M. McLuhan’s classic proposal and the cognitive theory of film.

Tak zwane nowe media redefiniują relacje społeczne w mikro- i makrowymiarze. Użytkownik mediów sprzed pięciu czy sześciu dekad i użytkownik współczesny to dwa różne podmioty. W ciąg pół wieku zmieniły się funkcje poszczególnych mediów, ich rola w społeczeństwie, a tym samym wzorce percepcji użytkowników. Odbiorca z początku XXI wieku jest zupełnie inaczej wyposażony antropologicznie niż jego medialny antenat w latach 60. minionego stulecia. Niemniej rzecz pozostaje bez istotnych zmian, zarówno w świecie realnym, jak i kreowanym przez media. W obu mamy do czynienia z uprzywilejowaną pozycją wzroku i słuchu, zaś smak, węch i dotyk pozostają na obrzeżach uwagi, chociaż odpowiadające im wrażenia też są powszechne. W artykule skupiam uwagę przede wszystkim na zmyśle węchu, ale też ściśle z nim powiązanym zmyśle smaku. Zapach jako zbyt ulotny i nieokreślony, niedający się mierzyć w takim stopniu jak dźwięk czy obraz, ustępuje pola zmysłom bardziej trwałym i jednoznacznym. Obecność zapachu w produkcjach filmowych należy uznać za skrajnie marginalną, co związane jest, jak sądzę, głównie z możliwościami technologicznymi, czy też raczej z ich brakiem w tym zakresie. Stawiam w tekście tezę, iż pewne filmy winno oglądać się nosem i kubkami smakowymi, przez co stają się one źródłem poznawczego pogubienia, bowiem ich istotne cechy są poza zasięgiem zmysłowym odbiorcy. W trakcie analizy filmowych przykładów nabieram przekonania, iż filmowy realizm (ale nie tylko realizm) wymaga polisensoryczności, w przeciwnym razie mamy do czynienia z epistemiczną schizofrenią. Powyższy namysł został podjęty w kontekście dwóch teorii komunikowania społecznego: klasycznej propozycji M. McLuchana oraz kognitywnej teorii filmu.