Rozdział 5. Lokalna konkurencja podatkowa w Polsce – wysokość stawek podatku od nieruchomości na tle sąsiadujących gmin

Koncepcja teoretyczna konkurencji podatkowej najczęściej wykorzystywana jest w rozważaniach dotyczących polityki na szczeblu międzynarodowym oraz krajowym. Może ona jednak – co słusznie podkreślają P. Swianiewicz i J. Łukomska – pomóc w zrozumieniu motywów i logiki zróżnicowania polityki podatkowej na szczeblu lokalnym. Innymi, przydatnymi podejściami do badania i oceny lokalnej polityki podatkowej we współczesnym dyskursie naukowym są: koncepcja „przeciętnego wyborcy” (median voter), koncepcje politycznego cyklu wyborczego, politycznego cyklu budżetowego, modelu partyjnego i modelu środowiskowego. Z badań przeprowadzonych w różnych krajach (Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia, Europa Środkowo-Wschodnia) wynika jednak, że różna jest ocena przydatności poszczególnych koncepcji w lokalnej polityce podatkowej. Niewątpliwie jest to związane ze skalą decentralizacji i autonomii podatkowej. W Polsce pobierane są cztery podatki lokalne, które zalicza się do podatków majątkowych (opodatkowanie majątku nieruchomego i ruchomego). W kontekście rozważanej konkurencji podatkowej istotne znaczenie ma mobilność bazy podatkowej (większa w przypadku podatku od środków transportowych; mniejsza bądź jej brak w przypadku opodatkowania różnych rodzajów nieruchomości). Przedmiotem badań podjętych w tej części monografii jest podatek od nieruchomości – zdecydowanie najbardziej wydajny ze wszystkich podatków lokalnych (przynosi on średnio ponad cztery piąte wszystkich dochodów, w zakresie których samorządy gminne mogą prowadzić politykę podatkową). Ponadto podatek – ze względu na przedmiot opodatkowania – najbardziej zróżnicowany. Stąd analizując skutki opodatkowania poszczególnych typów nieruchomości (gruntów, mieszkań i domów mieszkalnych, nieruchomości związanych z działalnością gospodarczą), należy mieć na uwadze i motywy związane z mobilnością bazy podatkowej bądź jej brakiem. Mimo istotnego znaczenia wydajności fiskalnej podatków lokalnych i czynników ją determinujących dla konstrukcji lokalnego systemu podatkowego, aktualnie w Polsce nie prowadzi się wielu szczegółowych badań w obszarze polityki podatkowej, które nawiązywałyby do rzeczonych teorii. Celem opracowania jest zatem choć częściowe wypełnienie tej luki, poprzez testowanie koncepcji lokalnej konkurencji podatkowej, uwzględniając zakres autonomii polityki podatkowej władz lokalnych w Polsce. Wykorzystano do tego odpowiednio wyselekcjonowaną literaturę przedmiotu i przeprowadzono własne badania na podstawie danych udostępnionych na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. Niniejszy rozdział składa się z trzech sekcji. W pierwszej z nich wyjaśniono, na czym polega koncepcja konkurencji podatkowej, jak również przedstawiono główne motywy oraz argumenty przemawiające za lokalną konkurencją podatkową i przeciw niej. W drugiej dokonano przeglądu dotychczasowych (głównie zagranicznych) badań oraz podsumowania ich rezultatów. W trzeciej, która obejmuje analizę empiryczną, omówiono metodykę przeprowadzonego badania oraz zaprezentowano otrzymane wyniki. Wnioskowanie dotyczące lokalnej konkurencji podatkowej oparto na danych ze sprawozdań podatkowych w zakresie podatku od nieruchomości za lata 2018-2023. Przeprowadzono jakościowe analizy weryfikujące zależności pomiędzy zastosowaniem oraz wysokością obniżek podatku od nieruchomości a odsetkiem sąsiednich gmin, które stosują obniżkę podatku od nieruchomości, i średnią wysokością tych obniżek. Do weryfikacji wykorzystano odpowiednie do typu danych współczynniki korelacji oraz testy statystyczne do badania istotności statystycznej uzyskanych wartości. Zwalidowano także zróżnicowanie występowania zjawiska konkurencji podatkowej względem typu jednostki samorządowej, jak również stabilność zjawiska w czasie.