Rozdział 14. Turbulencje zewnętrzne a finanse gmin w Polsce – doświadczenia ostatnich lat

Ostatnie lata (2020-2021 i kolejne) to czas, kiedy cały świat doświadcza zdarzeń, które odciskają mocne piętno na funkcjonowaniu gospodarek i społeczeństw, postrzeganiu przyrody i klimatu, refleksji nad kruchością życia i tego, jaki świat chcemy po sobie zostawić. Wirus Sars-Cov-2 zatrzymał czas, a dosłownie wielu z nas w domach. Zakazano przemieszczania się, zamknięto punkty usługowe, większość sklepów. Część aktywności przeniosła się do sieci (edukacja online, niektóre działalności gospodarcze) i przetrwała (z lepszym bądź gorszym skutkiem) lockdown. Nie wszystkim się to jednak udało. Początkowo spadające przychody (a obecnie po turbulencjach z 2022 roku – straty) doprowadziły w konsekwencji do zawieszenia, a ostatecznie do zaprzestania działalności wielu, zwłaszcza małych podmiotów gospodarczych. Rządzący musieli podjąć działania, które zahamowałyby negatywne skutki turbulencji (w zależności od roku – pandemii i innych) zachodzących w otoczeniu podmiotów. Pakiet różnorodnych rozwiązań skierowanych do przedsiębiorców uruchomiono też w Polsce. Pod nazwą tarcz antykryzysowych z budżetu państwa popłynęły do przedsiębiorców środki finansowe (bezzwrotne dotacje, niskooprocentowane pożyczki). Ale przedsiębiorcy i ludność nie byli jedynymi podmiotami, które w latach 2020-2021 dotknięte zostały kryzysem. Turbulencje wpłynęły na funkcjonowanie i finanse jednostek samorządowych. Co ważne, kolejny rok (2022) i zdarzenia, które miały w nim miejsce, a także bieżący (2023) ze skutkami tych zdarzeń i kolejnymi turbulencjami, utrwaliły ostatnio zaobserwowane tendencje i uwidoczniły obawy samorządowych włodarzy o należytą realizację zadań nałożonych na jednostki samorządowe. Autorki w niniejszym opracowaniu przyjęły hipotezę, że turbulencje z lat 2020-2021 w otoczeniu zewnętrznym podmiotów funkcjonujących na rynku i podejmowane w związku z tym w Polsce działania państwa, wpłynęły na zmianę struktury dochodów i wydatków gmin, w tym miast na prawach powiatów oraz przestrzenne nierówności w tym zakresie, a także cięcia ich wydatków na realizację zadań z niektórych obszarów. Jego celem jest w związku z powyższym: 1) umiejscowienie turbulencji w teorii ekonomii, poprzez odwołanie się do teorii kryzysu, teorii cyklu koniunkturalnego oraz poglądów keynesistów i monetarystów; 2) wskazanie wpływu turbulencji na gospodarkę przez pryzmat poziomu PKB i inflacji; 3) w odniesieniu do gmin i miast na prawach powiatu identyfikacja źródeł turbulencji w ich otoczeniu zewnętrznym w latach 2020-2023, kierunków oddziaływania tych turbulencji na finanse tych jednostek samorządowych i empiryczna ich weryfikacja dla lat 2020-2021. Z uwagi na czas występowania turbulencji w otoczeniu zewnętrznym jednostek samorządowych, jak również możliwość dostępu do danych o przepływach finansowych tych podmiotów, wskazaną weryfikacją nie został objęty rok 2022 (w momencie oddawania rozdziału do publikacji nie było jeszcze danych ze sprawozdań z wykonania budżetów JST za ten rok). Wykorzystane w opracowaniu dane liczbowe pochodzą z zasobów statystyki publicznej Głównego Urzędu Statystycznego, a zastosowanymi metodami są: krytyczna analiza literatury, analiza statystyczna danych liczbowych.