Samorząd terytorialny jako filar demokratycznego państwa - refleksje o idei samorządności terytorialnej na tle tradycji samorządowych II Rzeczpospolitej Polskiej

Samorząd terytorialny poddano szerokiej analizie w polskim piśmiennictwie okresu międzywojennego. Sformułowano wówczas trzy jego teorie: naturalistyczną, państwową i polityczną. Pierwsza przeciwstawiała samorząd państwu akcentując, iż gmina jest historycznie od niego starsza i w efekcie niezależna; to państwo od niej wywodzi swe prawa, a nie odwrotnie. Druga głosiła tezę, że władza państwowa jest sprawowana przez organy państwa, w tym za pośrednictwem lokalnych społeczności o wyodrębnionym statusie prawnym. Samorządność wyrażać się zatem miała w idei decentralizacji władzy publicznej. Trzecia teoria, choć utożsamiała samorząd z administracją państwową, to jednak domagała się, by władza samorządowa była sprawowana przez niezależnych urzędników, dopatrując się w ich niezależności gwarancji efektywnego sprawowania należnego samorządowi władztwa. Ówczesne dociekania o istocie, charakterze i formie samorządności są aktualne po dziś dzień, determinując osadzenie w obowiązującej Konstytucji RP statusu ustrojowego samorządu na wartościach demokratycznych.

Territorial self-government has been widely analyzed in Polish literature of the interwar period. At that time, its three theories were formulated: naturalistic, state and political. The first one contrasted the self-government with the state, stressing that municipality is historically older than the latter and, as a result, independent; it is the state that derives its powers from the municipality, and not conversely. The second theory advanced a thesis that state power is exercised by state authorities, including through local communities with a separate legal status. Self-governance was thus to be expressed in the idea of decentralizing public authority. Although it identified self-government with state administration, the third theory demanded that self-governmental powers be exercised by independent officials, regarding their independence as a guarantee of effective exercise of the powers attributed to self-government. Investigations made at that time into the essence, nature, and form of self-government remained valid until the present day, determining democratic values as the basis for territorial self-government’s status in the current Constitution of Poland.