Oczyszczone ścieki - w różnym stopniu - odprowadzane są najczęściej do wód powierzchniowych. Wody powierzchniowe, zarówno stojące jak i płynące, mogą przyczyniać się do rozprzestrzeniania się mikroorganizmów chorobotwórczych, co zilustrowano w tabeli 4. Osady i inne odpady z oczyszczalni ścieków (jak np. skratki, piasek z piaskownika) stanowią skoncentrowane skupisko różnych mikroorganizmów, w tym drobnoustrojów chorobotwórczych, pasożytów przewodu pokarmowego i różnych form przetrwalnikowych. Osady i inne odpady z oczyszczalni ścieków mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla ludzi i zwierząt - w przypadku niewłaściwego ich zagospodarowania, niezgodnego z odnośnymi przepisami gromadzenia i usuwania poza teren oczyszczalni. W literaturze są opisywane liczne przypadki skażenia wód powierzchniowych groźnymi drobnoustrojami chorobotwórczymi, które przedostały się z nieodpowiednio oczyszczonych ścieków lub występujących zaniedbań przy gromadzeniu i usuwaniu odpadów ściekowych. Bardzo zróżnicowane są okresy przeżywalności mikroorganizmów chorobotwórczych w środowisku naturalnym, w glebie i na roślinach - co ilustrują tabele 5 i W procesie oczyszczania ścieków a zwłaszcza podczas przeróbki osadów ściekowych następuje tylko częściowe unieszkodliwienie mikroorganizmów chorobotwórczych. Unieszkodliwienie osadów ściekowych może być połączone z gospodarczym ich wykorzystaniem. Zależy to od charakterystyki fizyczno-chemicznej i mikrobiologicznej a zwłaszcza od zawartości: substancji organicznych, składników nawozowych (głównie azot, fosfor, potas), metali ciężkich, toksycznych związków organicznych i mineralnych, organizmów chorobotwórczych. Osady z biologicznego procesu oczyszczania ścieków obfitują w substancję organiczną, azot, fosfor, wapń, magnez, siarkę oraz mikroelementy niezbędne do życia roślin i fauny glebowej. Osady ściekowe wykazują dużą wartość glebotwórczą i nawozową [Siuta 1999]. Zawartość składników nawozowych w osadach z oczyszczalni komunalnych w Polsce przedstawia tabela 1. Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych może polegać na zastosowaniu ich do [Siuta 1999]: nawożenia gleb i roślin, melioracyjnego użyźniania gleb, rekultywacji gruntów bezglebowych, biologicznego (roślinnego utrwalania powierzchni pylących i rozmywanych przez wody opadowe, produkcji kompostu i preparatów nawozowych. "Analizując cechy i własności osadów ściekowych należy zawsze mieć na uwadze także ostateczne ich zagospodarowanie. Osady z ogromnej większości polskich oczyszczalni ścieków można wykorzystać w rolnictwie, leśnictwie czy ogrodnictwie. Decydujące jednak są dwa czynniki: zawartość metali ciężkich w osadach, stan higieniczno-sanitarny osadów." [Kempa 1995]. W krajach europejskich dominuje rolnicze wykorzystanie i składowanie osadów. Zawartość substancji organicznych w osadach zależy od rodzaju ścieków i stosowanych procesów w czasie obróbki osadów: osady surowe zawierają 75÷85% substancji organicznych w suchej masie, osady stabilizowane zawierają około 50% substancji organicznych w s.m. Substancje organiczne zawarte w osadach mogą decydować o sposobie ich zagospodarowania lub unieszkodliwiania np. przez spalanie. Przeprowadzone rozpoznanie w krajowych oczyszczalniach - przez Instytut Ochrony Środowiska wykazało, że tylko na 50% badanych oczyszczalni mechaniczno-biologicznych i 40% oczyszczalni mechanicznych istnieje możliwość przejściowego składowania osadów [Bernacka, Pawłowska 1996]. Stosowane sposoby postępowania z osadami pokazano w tabelach 1 i 2. Ze wszystkich analizowanych oczyszczalni osady w 40% wywożone są na składowiska odpadów komunalnych. W oczyszczalniach mechaniczno-biologicznych (III i IV grupa) odsetek ten zwiększa się do ponad 45%. Pod względem konstrukcyjnym hydrofitowe obiekty do przeróbki osadów ściekowych przypominają tradycyjne poletka odwadniające. Różnica polega na podwyższonej wysokości wysokości bocznych ścian do h = 1,0 m, powyżej powierzchni poletka. Wewnątrz obiektu ukorzenione są rośliny bagienne (głównie trzcina), które okresowo zalewane są warstwą osadu. Korzenie i kłącza przerastają warstwę osadu, czerpiąc z niej wodę i składniki odżywcze. W ten sposób powierzchnie złoża stopniowo podnosi się osiągając po 8÷10 latach wysokość złoża h = 1,0 m. Po tym czasie zhumifikowany (glebopodobny) bezpieczny osad usuwa się, a złoże ponownie obsadza się roślinnością bagienną. Proces odwadniania osadów przebiega około 300 razy szybciej niż na tradycyjnych poletkach osadowych. W zależności od rodzaju osadu, 1 m2 złoża trzcinowego można obciążyć osadem od 1,5÷6 MR.
Sludge and other wastes form sewage treatment plant (such as screenings, sand from sand trap) are concentrated cluster of various micro-organisms, including pathogenic microbes, parasites of digestive tract and various resting spore forms. Sludge and other wastes form sewage treatment plant may present potential threat for people and animals - in case of improper their development, contrary to the pertinent regulations about collecting and displacing wastes outside sewage treatment plant area. Numerous cases of surface water contamination with dangerous pathogenic microbes, which penetrated from improperly treated sewage or because of negligence when collecting and displacing sewage wastes are described in the literature. Outlive terms of pathogenic micro-organisms in the natural environment, in the soil and on plants is very diverse. In the process of sewage treatment, especially during sewage sludge processing, only partial nautralising of pathogenic micro-organisms is done. Sewage sludge nautralising may be connected with their economic usage. It depends on phsysico-chemical and microbiological characteristics, especially on content of: organic substances, fertilising components (mainly nitrogen, phosphorus, potassium), heavy metals, toxic organic and mineral compounds, pathogenic micro-organisms. Sludge from biological process of sewage treatment abounds with organic substances, nitrogen, phosphorus, calcium, magnesium, sulphur and microelements necessary for living of plants and soil fauna. Sewage sludge reveals high soil creating and fertilising value. Content of fertilising components in sludge from municipal sewage treatment plants in Poland is presented in this paper. Natural usage of sewage sludge may consist in usage the sludge for: fertilising soils and plants, meliorational soils fertilising, reclamation of grounds without soil, biological (plant) fixing dusting and scoured by rain waters surfaces, production of compost and fertilising preparations. Methods of sewage sludge management used in Polish mechanical and biological sewage treatment plants are discussed. The kind of threat to the environment in case of wrong sewage sludge management is presented. Special attention is paid to methods of neutralising pathogens present in sewage sludge, such as: oxygen-free stabilisation, chemical stabilisation and hygienisation - with wider discussion of sewage sludge liming. The problem of sludge composting is analysed in detail. Examples of composting plants usage and lime usage for stabilisation and neutralising of sewage sludge from sewage treatment plants with different flow capacity are given. The final part of the paper gives legal settlements in European Community and in Poland.
