Przejęcie polskich internowanych na Litwie przez NKWD latem 1940 roku

Nasza wiedza dotycząca problematyki internowania żołnierzy polskich na Litwie jest już  spora, znamy szczegółowe dane o zatrzymanych i warunki pobytu w obozach. Stosunkowo rzadko jednak podejmowana jest w naszej historiografii  kwestia przejęcia  Polaków z obozów internowania przez organa NKWD latem 1940 r. Schronienia na Litwie po agresji sowieckiej na Polskę szukało 14–15 tys. żołnierzy, w tym ok. 2,5 tys. oficerów oraz 25 tys. uchodźców cywilnych. Żołnierze polscy zostali rozmieszczeni w obozach dla internowanych, w których traktowano ich zgodnie z obowiązującymi konwencjami międzynarodowymi. Liczba internowanych stale zmniejszała się, co było podyktowane różnymi okolicznościami – wysyłanie żołnierzy do Francji, Wielkiej Brytanii, zwalnianie na własną prośbę, urlopy, ucieczki. W momencie rozpoczęcia okupacji Litwy przez Armię Czerwoną w obozach trzymano jeszcze 4767 osób. Akcja przekazania internowanych NKWD miała miejsce jeszcze przed oficjalnym włączeniem Litwy do ZSRR. Okoliczności przejęcia polskich wojskowych przez NKWD z obozów na Litwie udało się odtworzyć dzięki wykorzystaniu relacji zgromadzonych w tzw. Archiwum gen. Andersa zdeponowanego w Instytucie Hoovera w Stanford. Mikrofilmy kopii tych relacji są dostępne w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Transport polskich internowanych z czterech obozów na Litwie do obozów specjalnych NKWD odbywał się w niezwykle trudnych warunkach. Na punkcie przeładunkowym w Mołodecznie oddzielono oficerów i policjantów od podoficerów i szeregowych. Transporty z oficerami i policjantami odesłano do obozu w Kozielsku, a z podoficerami i szeregowymi do obozu w Pawliszczew Bor.