Oblicza inności a dialog polsko-ukraiński w perspektywie narracji reportażowych o tragedii wołyńskiej w latach 1943-1944

W artykule porównano dwa zbiory reportaży dotyczące wydarzeń na Wołyniu w latach 1943-1945: Witolda Szabłowskiego Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia oraz Marka Koprowskiego Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa. Autorka wykazuje, że zasadniczą cechą różniącą oba teksty jest sposób podjęcia kwestii Innego, rozumianego jako przedstawiciel narodowości ukraińskiej. Rozmówcami Szabłowskiego są Ukraińcy, od których reportażysta próbuje uzyskać informacje o ich rodakach ratujących Polaków w czasie pogromów. Udziela tym samym głosu Innemu, traktując go jako równorzędnego partnera dialogu o przeszłości. Rozmówcami Koprowskiego są natomiast wyłącznie Polacy. Obraz Ukraińca, jaki wyłania się z jego zbioru reportaży, nosi cechy negatywne: Ukrainiec jest dla Polaka Obcym. Tożsamość polska, którą można zrekonstruować na podstawie wypowiedzi rozmówców Koprowskiego, pozbawiona jest istotnego punktu odniesienia, jakim jest inność etniczna, umożliwiająca pełniejsze i krytyczne spojrzenie na własny naród. Konsekwencją przyjętych przez autorów perspektyw jest odmienny sposób konstruowania polskiej tożsamości, w którą wpisana zostaje trauma wydarzeń wołyńskich. Analiza porównawcza obu tekstów pozwala wydobyć dwa sposoby pracy pamięci i prowadzi do wniosku o wpływie wykorzystania kategorii inności obecnej w reportażu jako gatunku na możliwość polsko-ukraińskiego dialogu.

The article compares two collections of reportages concerning the events in Volhynia in the years 1943-1945: Witold Szabłowski’s Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia [Righteous Traitors. Neighbors from Volhynia] and Marek Koprowski’s Wołyń. Mówią świadkowie ludobójstwa [Volhynia. Witnesses of the genocide are speaking]. The author shows that the fundamental feature that differentiates both texts is the way of addressing the Other, understood as a representative of the Ukrainian nation. Szabłowski’s interviewees are Ukrainians, from whom the reporter tries to obtain information about their compatriots rescuing Poles during the massacres. In this way, he gives voice to the Other, treating him as an equal partner in the dialogue about the past. By contrast, Koprowski’s interlocutors are exclusively Poles. The image of a Ukrainian that emerges from his collection of reportages is negative: for a Pole a Ukrainian is a Foreigner. The Polish identity, which can be reconstructed on the basis of the statements made by Koprowski’s interlocutors is devoid of an important reference point, which is ethnic otherness enabling a fuller and critical look at one’s own nation. The consequence of the perspectives adopted by the authors is a different way of constructing the Polish identity in which the trauma of Volhynia events is inscribed. A comparative analysis of both texts allows to distinguish two ways of how memory works and leads to the reflection on the influence of using the category of otherness in the reportage genre on the possibility of conducting the Polish-Ukrainian dialogue.