Na styku religii, kultur i języków, czyli o polemicznych aspektach Paterykonu Sylwestra Kossowa

W opracowaniu obserwacji poddano szczególny zabytek ze zbioru poloników kijowskich, tj. Paterikon abo żywoty ss. Oycow pieczarskich Sylwestra Kossowa. Jest to piśmienne świadectwo wielokulturowości dawnej Rzeczpospolitej oraz wielopłaszczyznowych relacji polsko-ruskich. Celem szkicu jest wskazanie generycznych elementów polemiki z poziomu kompozycji i pragmatyki tekstu oraz identyfikacja podporządkowanego im repertuaru środków językowych realizujących perswazyjne cele tekstu polemicznego. Analizy pozwoliły wskazać, że polemiczny charakter utworu widać zarówno w strukturze tekstu, gdzie dominują elementy refutacji, jak i w specjalnym użyciu języka, związanym przede wszystkim z probacją. W tym drugim obszarze ujawniono dwie globalne strategie komunikacyjne: uwiarygodnienie treści (na które składa się powoływanie się na źródła historiograficzne i dokumenty oraz dokonywanie zabiegów etymologizujących) oraz apoteoza osób i miejsca (którą realizują strategie osadzania przekazu w przeszłości, odwołanie do genealogii, maksymalizacja cnót świętych, sakralizacja zakonnej rzeczywistości). Wśród środków perswazyjnych znalazły się m.in. sylogizmy, argumentum ad verecundiam, argumentum ad baculum, argument z tradycji, wyliczenie, kontrast. Sposób ukształtowania tekstu na opisywanych poziomach potwierdza wspólnotę europejskiej kultury retorycznej, a z Kossowa czyni modelowego reprezentanta humanistycznych wartości i sposobów ich wyrażania.

This article analyses the text titled Paterikon or the Lives of the Holy Fathers of the Kiev Caves by Sylvester Kossów. It is a unique monument from the collection of Kiev’s Polish diaspora; a written testimony of the multiculturalism of the former Polish-Lithuanian Commonwealth and of the multifaceted Polish-Russian relations. The purpose of this outline is: 1) to indicate the generic polemic elements at the level of composition and pragmatics, and 2) to identify the repertoire of language subordinated to them that implement the persuasive objectives of the polemical text. Analyses have shown that the polemical nature of the work can be seen both in the structure, where elements of refutation dominate, and in the particular use of language, primarily associated with probation. In this second area, two global communication strategies were revealed: content authentication (which consists of citing historiographic sources and documents, as well as performing etymologisation procedures), and apotheosis of people and places (implemented by strategies of embedding the message in the past, by reference to genealogy, by the hyperbolisation of saints’ virtues, the sacralisation of monastic reality, etc.). The persuasive language includes, inter alia, syllogisms, argumentum ad verecundiam, argumentum ad baculum, argument from tradition, enumeration, and contrasts. The shape of the text confirms the European community of rhetorical culture and makes Kossów a model representative of humanistic values and of the ways of expressing them.