Czym (a może kim?) jest osoba zmarła i o konieczności prawnego uregulowania statusu prawnego osób zmarłych – propozycja regulacji de lege ferenda

Status prawny osób zmarłych nie jest uregulowany w praktycznie z żadnym z państw demokratycznych na żadnym z zamieszkałych kontynentów. W doktrynie wciąż trwają spory o to, czy zwłoki ludzkie są rzeczą, jak również o dopuszczalność zniesławienia osoby nieżyjącej. Co więcej, w obrocie prawnym nie istnieje prawna definicja osoby zmarłej, a jedynie zwłok ludzkich oraz szczątków ludzkich. W polskiej ustawie karnej kryminalizowane jest znieważenie zwłok, prochów, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego, jak również ich ograbienie, jednak niedopuszczalne jest karalne pomówienie (zniesławienie) osoby zmarłej, co jednak nie wynika z wykładni językowej przepisu z art. 212 k.k., lecz przyjętej w judykaturze linii orzeczniczej opowiadającej się za wykładnią teleologiczną danej regulacji. Brak regulacji stwarza liczne problemy interpretacyjne w doktrynie, m.in. dla określenia przedmiotu ochrony przestępstwa ograbienia zwłok czy grobu. W prawie, a w szczególności w prawie karnym, niedopuszczalne jest uzasadnianie kryminalizacji pewnych zachowań tradycją czy powszechnym ich potępieniem bez legislacyjnego dookreślenia elementów struktury przestępstwa. Dlatego potrzebę uregulowania statusu prawnego osób zmarłych przyjąć należy za konieczną przy obecnym stanie prawnym. Artykuł ma charakter interdyscyplinarny z pogranicza filozofii i prawa. Składa się on z trzech części. W pierwszej podane analizie zostały koncepcje pojmowania osoby zmarłej. Druga część stanowi przegląd literatury traktujący o możliwości przypisania praw (podmiotowych) osobom zmarłym. Ostatni fragment artykułu to propozycja autora de lege ferenda odnośnie do sposobu uregulowania sytuacji prawnej osoby zmarłej w polskim systemie prawa.

The legal status of deceased people is not regulated in virtually any of the democratic countries on any of the inhabited continents. There are still disputes in the doctrine about whether human corpse is a thing, as well as about the admissibility of defamation of deceased persons. Moreover, in legal circulation there is no legal definition of a deceased person, but only human corpses and human remains. The Polish criminal law criminalizes insulting the corpse, ashes, the grave or other resting place of the deceased, as well as looting it, however, no punitive libel (defamation) of the deceased person is allowed, which, however, does not result from the interpretation of the provisions of art. 212 of the Criminal Code, but adopted in the jurisprudence of the case-law line advocating the teleological interpretation of a given regulation. The lack of regulation creates numerous interpretation problems in the doctrine, including to determine the subject of protection of the crime of looting a corpse or a grave. In law, and in particular in criminal law, it is unacceptable to justify the criminalization of certain behaviors by tradition or their universal condemnation without legislative specification of the elements of the structure of the offense. Therefore, the need to regulate the legal status of deceased persons should be considered necessary under the current legal status The article has interdisciplinary character on the border between philosophy and law. It consists of three parts. In the first one, the concepts of apprehending the deceased were analyzed. The second part is a review of the literature dealing with the possibility of assigning (subjective) rights to deceased persons. The last part of the article is the author’s proposal de lege ferenda regarding the way of regulating the legal situation of a deceased person in the Polish legal system.