PHRASEOLOGISMEN IN DER SEEMANNSSPRACHE DES 18. JAHRHUNDERTS – AM BEISPIEL DES „ALLGEMEINEN WÖRTERBUCHES DER MARINE“ (1793-1798) VON JOHANN HINRICH RÖDING

Bereits in der Aufklärungszeit entstanden in Deutschland maritime Fachwörterbücher, die einen wesentlichen Beitrag zur Verbreitung des nautischen Sach- und Terminologiewissens geleistet haben. Zum Beispiel das mehrsprachige Allgemeines Wörterbuch der Marine von Johann Hinrich Röding, das ungefähr 5000 Stichwörter umfasst, darunter ca. 100 phraseologische Wortverbindungen aus der Berufswelt der Seefahrer, Marinesoldaten, Schiffbauer und Hafenschiffer. Im Beitrag sollen die folgenden Fragen beantwortet werden: Welche Phraseologismen wurden ins Wörterbuch aufgenommen? Aus welchen Fach- und Kommunikationsbereichen? Wie werden sie in der lexikografischen Makro- und Mikrostruktur lemmatisiert? Und schließlich: Wie viele von diesen Wortverbindungen der Seemannssprache haben der Zeit sowie dem technologischen Fortschritt standgehalten?

Nautical dictionaries in the period of Enlightenment have significantly contributed to the spread of maritime terminology in the society. For example the multilingual dictionary Allgemeines Wörterbuch der Marine by Johann Hinrich Röding contains approximately 5000 lexicographic entries – including 106 phrasemes used by sailors, shipbuilders or waterfront workers. The aim of this article is to answer following questions: What kind of phrasemes from which subject areas are included in this work? How important are the phrasemes in the macro- and microstructure of the dictionary? How does the author describe and explain their meaning? And finally - are these expressions still used in the contemporary German language or to what extent did the technological and social transformations cause their decline?

Już w epoce Oświecenia powstały w Niemczech słowniki specjalistyczne języka morskiego, które znacząco przyczyniły się do popularyzacji wiedzy i terminologii związanej z żeglugą. Przykładem jest liczący ok. 5000 haseł wielojęzyczny słownik Allgemeines Wörterbuch der Marine Johanna Hinricha Rödinga. Część hasłowa słownika zawiera 106 artykułów hasłowych poświęconych związkom frazeologicznym, używanym przez ówczesnych ludzi morza – marynarzy, budowniczych okrętów i pracowników portów. Celem artykułu jest ustalenie: Jakie frazeologizmy zostały uwzględnione? Z jakich dziedzin i obszarów komunikacji? Jakie miejsce zajmują w makro- i mikrostrukturze słownika? W jaki sposób autor opisuje i wyjaśnia ich znaczenie? I wreszcie: jak wytrzymały one próbę czasu w obliczu zmian technologicznych i społecznych?