GESPENSTER DES FINANZKAPITALISMUS: ZU ELFRIEDE JELINEKS WIRTSCHAFTSTEXTEN "DIE KONTRAKTE DES KAUFMANNS", "SCHLECHTE NACHREDE: UND JETZT?", "ABER SICHER!"

Der Beitrag ist drei Wirtschaftstexten der österreichischen Autorin Elfriede Jelinek gewidmet, deren Anliegen die gegenwärtige Wirtschaftskrise sowie die Mechanismen und Handlungsweisen der modernen Finanzökonomie sind. Der Beitrag erörtert den fiktionalen und referenzlosen Charakter der spätkapitalistischen Finanzgeschäfte und deren ‚gespenstisches‘ Wesen. Die Immaterialität der aktuellen Finanzökonomie wurde am Beispiel der uneindeutigen, multiplen Sprache Jelinekscher „Textflächen“ und anhand der in den Texten thematisierten Prozesse der Fiktionalisierung und des Realitätsverlustes des Bank-Börsen-Systems demonstriert. Alle drei Werke problematisieren die ‚Kollateralschäden‘ des gespenstischen Finanzkapitalismus, zu denen die enteigneten und exkludierten Gespenster-Menschen, „homo sacer“ (Z. Bauman) gehören.

This article is devoted to three works by Austrian Nobel prize winner Elfriede Jelinek which deal with the contemporary economic crisis and with the mechanisms of financial economics. The analysis presented focuses mainly on the immaterial and unreal nature of today’s market whose essence and methods of operating is reminiscent of a spectre. This immaterial aspect of the economic and financial system is demonstrated on the example of an ambiguous and ambivalent language employed by Jelinek and in the fictionalization processes and disappearance of references, which are characteristic of market functioning. The works analysed also point out to human apparitions, or social outcasts (Z. Bauman’s Wasted Lives) as effects of the spectres of financial capitalism. Deprived of money and property, they fight for survival as underdogs.

Niniejszy artykuł poświęcony został trzem utworom austriackiej noblistki Elfriede Jelinek, w których podstawowym tematem jest współczesny kryzys gospodarczy oraz sposoby i mechanizmy funkcjonowania ekonomii finansowej. Zasadniczym aspektem, jaki poddany został analizie, jest niematerialny i odrealniony charakter współczesnego rynku, który w swojej istocie i sposobie działania przypomina widmo. Ten niematerialny wymiar systemu ekonomiczno-finansowego ukazany został na przykładzie niejednoznacznego, ambiwalentnego języka Jelinkowskich „powierzchni tekstowych” jak również w procesach fikcjonalizacji i utraty referencyjności, typowych dla funkcjonowania rynku. Wszystkie trzy teksty ukazują także skutki działania widma kapitalizmu finansowego jakimi są ludzie-zjawy, „ludzie na przemiał” (Z. Bauman), pozbawieni pieniędzy i własności oraz skazani na egzystencję na marginesie społeczeństwa.