Phraseologische Motiviertheit im Lichte der CTM-Theorie und der Theorie des bildlichen Lexikons

Das Ziel des vorliegenden Beitrags liegt in der Bestimmung, in wie weit konzeptuelle Metaphern und mentale Bilder phraseologische Motiviertheit beeinflussen. Zu diesem Zweck wird zuerst auf die Termini ‚Motivierbarkeit‘ und ‚Motiviertheit‘ eingegangen, danach werden zwei einflussreiche Theorien umrissen, die zur Erklärung der phraseologischen Motiviertheit herangezogen werden: die Theorie der Konzeptuellen Metapher von Lakoff/Johnson sowie die Theorie des Bildlichen Lexikons von Dobrovol’skij/Piirainen. Im empirischen Teil wird anhand einer korpusgestützten semantischen Analyse von einigen Idiomen aus dem semantischen Feld ‚schwierige Lage‘ veranschaulicht, auf welche Art und Weise die beiden kognitiven Mechanismen zur Bedeutungskonstituierung einen Beitrag leisten.

The aim of the article is to establish the influence value of conceptual metaphors and mental pictures (and activated conceptual structures) on the motivation of phraseological units. The author begins with an attempt of explanation of the term ‘phraseological motivation’. Due to the present research there are two research streams concerning motivation: Lakoff and Johnson’s Conceptual Metaphor Theory and the Figurative Language Theory by Dobrovol’ski and Piirainen. The research part of the article concerns corpus-based study of chosen phraseologisms and the explanation of their meaning within the two complementing theoretical approaches presented before.

Celem artykułu jest ustalenie, w jakim zakresie metafory konceptualne oraz obrazy mentalne (i wywoływane przez nie struktury konceptualne) wpływają na motywację frazeologizmów. Artykuł rozpoczyna więc próba wyjaśnienia pojęcia ‘motywacji frazeologicznej’, po której przedstawiono pokrótce dwie dyskutowane obecnie teorie dotyczące motywacji: teorię metafor konceptualnych Lakoffa i Johnsona oraz teorię leksykonu obrazowego Dobrovol’skiego i Piirainen. Część empiryczna artykułu oparta jest na korpusowym badaniu znaczenia wybranych frazeologizmów. Ukazano w niej, w jaki sposób przy konstytuowaniu znaczenia frazeologizmów obydwie teorie się uzupełniają.