Czynnik obywatelski w sądownictwie II Rzeczypospolitej

Artykuł dotyczy uczestnictwa czynnika społecznego (obywatelskiego) w wymiarze sprawiedliwości (sądownictwie) II Rzeczypospolitej. Publikacja składa się z czterech części. W pierwszej z nich autor omówił udział obywateli w sądownictwie z perspektywy historycznej. Następna część dotyczy treści ustaw zasadniczych II Rzeczypospolitej, czyli Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r. oraz Ustawy Konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r., ze względu na ich postanowienia związane z udziałem obywateli w wymiarze sprawiedliwości. W kolejnej części została omówiona realizacja postanowień Konstytucji z 1921 r., czyli okres przed unifikacją ustroju sądownictwa oraz po wejściu w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. W szczególności omówiono regulacje dotyczące sędziów: pokoju, handlowych, przysięgłych, honorowych. Ponadto zwrócono uwagę na ówczesną praktykę wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza w związku ze zniesieniem w 1938 r. sądów przysięgłych na obszarze dawnego zaboru austriackiego – Galicji, oraz udział czynnika społecznego w sądach szczególnych i instytucjach quasi-sądowych. W ostatniej części artykułu autor dokonał podsumowania swoich rozważań. W szczególności zwrócił on uwagę na stosunek władzy państwowej do czynnika obywatelskiego w sądownictwie polskim, w porównaniu z okresem po drugiej wojnie światowej oraz ze współczesnymi rozwiązaniami ustrojowymi.

The article concerns the participation of the social (citizen) factor in the justice system (the judiciary) of the Second Polish Republic. The publication consists of four parts. The first part delineates the participation of the citizens in the judiciary from a historical perspective. The next part pertains to the contents of the basic laws of the Second Polish Republic, namely the Constitution of the Republic of Poland adopted on the 17th of March 1921 and the April Constitution of Poland of the 23rd of April 1935, due to their decisions concerning the citizens’ participation in the justice system. The following part describes the implementation of the provisions of the March Constitution of 1921, i.e. the period prior to the unification of the judiciary system as well as the one after the regulation (“The law on system of common courts”) of the President of the Republic of Poland of 6 February 1928 came into force. The regulations which are discussed pertain to judges in particular: justices of the peace, commercial magistrates, jurors, honorary judges. Moreover, special attention was paid to the contemporary practice of the justice system, especially in connection with the abolition of jury trials on the territories of the former Austrian Partition (Galicia) in 1938 and the participation of the social factor in special courts as well as in quasi-court institutions. The last part of the paper contains a summing-up of the author’s deliberations on the subject. Special attention was paid to the relationship between the state authorities and the citizen factor in the Polish judiciary in comparison with the period after the Second World War as well as with the modern solutions.