Malarskie „zdjęcie kraju” jako pejzaż polityczny? Wycieczki w poszukiwaniu rodzimości w niemieckojęzycznych krajach epoki oświecenia

Badania nad obrazowaniem krajobrazu w wieku oświecenia rozwinęły się dynamicznie od lat 70. XX w. Główną uwagę poświęca się jednak uznanym za przełomowe dla malarstwa nowoczesnego studiom plenerowym wykonywanym we Włoszech przez przybyszów zza Alp pod koniec XVIII w. i ok. 1800, w dalszej kolejności obrazowaniu Alp i dokumentacjom podróży odkrywczych. Znacznie słabiej natomiast znamy i rozumiemy fenomen odkrywania własnego kraju, ziemi rodzimej. Autor przywołuje przykłady tej tendencji m.in. z Francji, Skandynawii i Polski, skupiając jednak swą uwagę na krajach niemieckojęzycznych. Konkretne przykłady obrazowania rodzimości służą refleksji nad pojęciem „pejzażu politycznego”. Postawione zostają pytania o istotne motywacje najwcześniejszych odwzorowań wizualnych kraju bądź państwa: niektóre inicjatywy wychodziły wprost od władców, w większości wypadków jednak przyczyniał się do nich splot różnych inspiracji – politycznych, literackich, artystycznych oraz merkantylnych. Łatwo rozpoznawalnym czynnikiem, obecnym w większości analizowanych zjawisk z wieku XVIII, jest naśladowanie wzorów holenderskich z XVII w.

The research into depicting landscape in the Enlightenment has developed dynamically as of the1970s. The major focus is, however, on revolutionary in their impact open-air studies executed inItaly by artists arriving from behind the Alps in the late 18th century and around 1800. Less attention is paid to the views of the Alps and the visual documentation of exploration trips. Interestingly, the least known and understood is the phenomenon of exploring one’s own country, the native land. The paper points to the examples of this tendency from e.g., France, Scandinavia, and Poland, nonetheless focusing on German-speaking countries. Definite examples of rendering native elements serve for the reflection on the concept of ‘political landscape’. Questions are posed on the essential motivations for the earliest visual depictions of a country or of a state: some initiatives came directly from rulers, in the majority of the cases, however, the motivation was a combination of various inspirations: political, literary, artistic, and mercantile. A factor, easily discernible, present in the majority of the analysed phenomena from the 18th century, is the attempt to imitate Dutch models from the 17th century.