Fenomen pisania o własnym życiu. Konkursy pamiętnikarskie w Polsce w XX wieku

W artykule tym chciałbym krótko opisać polską tradycję konkursów pamiętnikarskich i wykorzystywania dokumentów autobiograficznych w polskich naukach społecznych. Tradycja ta rozpoczęła się w latach 20. XX wieku i jest związana z działalnością Floriana Znanieckiego, który współpracował z Wiliamem Thomasem przy przygotowaniu monografii Chłop polski w Europie i Ameryce w oparciu o dokumenty osobiste, głównie listy i autobiografie. W latach 1918-1939 tradycję tę rozwijał Instytut Gospodarstwa Społecznego pod kierunkiem Ludwika Krzywickiego. IGS zorganizowało kilka ważnych konkursów pamiętnikarskich (na pamiętniki chłopów, pamiętniki bezrobotnych, pamiętniki emigrantów). Wtedy też wypracowano metodę badawczą, która nazywa się metodą biograficzną i która jest łączona z nazwiskami Floriana Znanieckiego, Józefa Chałasińskiego i Jana Szczepańskiego. W czasie wojny tradycja ta była kontynuowana poprzez praktykę zbierania świadectw z czasu wojny i Zagłady (np. działalność grupy Oneg Szabat w warszawskim getcie, owocująca stworzeniem olbrzymiego Archiwum Ringelbluma), Po II wojnie światowej z kolei powstało Towarzystwo Pamiętnikarstwa Polskiego, które zorganizowało wiele nowych konkursów pamiętnikarskich oraz koordynowało działalność polskiego ruchu pamiętnikarskiego. Pod koniec swojej działalności archiwum TPP było w posiadaniu prawie 900.000 rękopisów i maszynopisów pamiętników; niestety po 1989 roku, kiedy TPP miało coraz mniej środków na swoją działalność, olbrzymia większość z nich przepadła. Dlatego tak ważne jest istnienie archiwów społecznych, w których materiały pamiętnikarskie i autobiograficzne mogą być przechowywane. Na końcu artykułu opiszę także krótko najnowsze „odsłony” konkursów pamiętnikarskich jaką stanowią zorganizowane na początku XXI wieku konkursy na pamiętniki chłopów oraz bezrobotnych, a także konkursy na pamiętniki pandemii z 2020 i 2021 roku.

The article contains a brief description of the Polish tradition of diary competitions and the usage of autobiographical documents in the Polish social sciences. This tradition harks back to the 1920s, and is linked to the activities of Florian Znaniecki, who collaborated with William Thomas on the compilation of the monograph The Polish Peasant in Europe and America based on personal documents, chiefly letters and autobiographies. Between 1918 and 1939 the tradition was nurtured by the Instytut Gospodarstwa Społecznego [Institute of Social Economy] under the guidance of Ludwik Krzywicki. The ISE organised a fewimportant diary competitions (for peasants’ diaries, diaries of the unemployed, and the diaries of emigrants). The research methodology, known as the biographic method and associated with the names of Florian Znaniecki, Józef Chałasiński and Jan Szczepański, was also developed then. During the War, the tradition wascontinued through the practice of collecting wartime and Holocaust testimonies (e.g. the activities of the Oyneg Shabbos group in the Warsaw ghetto, bearing fruit in the creation of the enormous Ringelblum Archive). Then, after World War II, the Towarzystwo Pamiętnikarstwa Polskiego [Polish Diary Association] was founded; it organised numerous new diary competitions and coordinated the activities of the Polish diary movement. Towards the end of its activities the TPP archive was in possession of almost 900,000 diary manuscripts and typescripts; sadly, after the year 1989, as the TPP’s funds for its activities steadily dwindled, the vast majority of them were lost. That is why the existence of social archives, in which diary and autobiographical materials can be stored, is so important. The latest face of diary competitions is described in brief at the end of the article: competitions organised at the turn of the 21st century for the diaries of peasants and the unemployed, as well as competitions for diaries from the pandemic of 2020 and 2021.