„Territorium Ludemir”. Możnowładcy i cystersi na pograniczu polsko-węgierskim w pierwszej połowie XIII wieku

Omawiane terytorium stanowi fragment wielkiej pogranicznej puszczy porastającej Karpaty. Aż do drugiej ćwierci XIII w. nie ma śladów kolonizacyjnej działalności po stronie Polski. Prawdopodobnie książę Leszek Biały nadał ziemie nad górnym Dunajcem przed 1225 r. swojemu zasłużonemu rycerzowi Janowi z rodu Gryfitów. Zapewne dzięki Janowi Gryficie rozpoczęła się działalność kolonizacyjna. Podjął się jej niejaki Ludemer/Ludemir, zapewne pochodzący ze Śląska. Jego zasługą oraz innych osadników polskiego pochodzenia było rozpoznanie terenu, założenie pierwszej sady (Ludźmierz) oraz nadanie nazw rzekom. Całe terytorium zaczęto nazywać terenem Ludemera. Nazwa ta istniała przed 1234 r. Syn Jana, wojewoda krakowski Teodor ufundował w 1235 r. opactwo cystersów w miejscowości Ludźmierz, pośród lasów. Miało ono za zadanie przeprowadzenie kolonizacji. Teodor czynił także starania o sprowadzenie osadników ze Śląska. Działania te przerwała jego śmierć w 1238 r. Opactwo cystersów w Ludźmierzu także przestało istnieć, bowiem między 1241 a 1243 r. mnisi przenieśli się daleko na północ, do Szczyrzyca. Przyczyny ich odejścia z Ludźmierza nie są rozpoznane. Działalność cystersów ludźmierskich przyczyniła się do powstania pól uprawnych, a zapewne także kilku osad, nad górnym Dunajcem.

The territory discussed in this article constitutes a fragment of the great borderland forest that covers the Carpathian Mountains. Polish colonisation of this forest did not take place until the second quarter of the 13th century. It was probably Leszek the White who granted the lands on the upper Dunajec River to his well-deserving knight Jan of the Gryfi ta dynasty. In turn, it was also most likely thanks to Jan Gryfi ta that colonisation started, carried out by a certain Ludemer/Ludemir, probably hailing from Silesia. Ludemer/Ludemir and other colonists of Polish origin explored the land, established the fi rst settlement of Ludźmierz, and named local rivers. The entire territory was then called the area of Ludemer, which was a name that had existed before 1234. In 1235, the son of Jan Gryfi ta, the Kraków governor (wojewoda) Teodor, founded the Cistercian abbey in the Ludźmierz woods to coordinate the colonisation. Teodor also made attempts to bring in settlers from Silesia, but these ended with his death in 1238. The Cistercian abbey in Ludźmierz eased to exist, as between 1241 and 1243 the monks moved far to Szczyrzyc in the north. The reasons for their departure are not known. The activity of the Ludźmierz Cistercians contributed to the creation of cultivated fi elds and likely also to the building of a few settlements on the upper Dunajec River.