The Process of Demographic Transition in Lands of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth and Other Areas with Polish-Speaking Populations, 1865–1912

The aim of the research is to trace the process of demographic transition in the area of the former Polish-Lithuanian Commonwealth, enlarged by areas with a predominantly Polish-speaking population, Upper Silesia and Cieszyn Silesia, as well as Southern Masuria. The time frame of the work covers the years 1865–1912. changes in the basic indicators of the vital statistics of the population were analyzed: the crude death rate (death rate per 1,000 population), the crude birth rate and the crude marriage rate. The source of the data is the work of Adam Krzyżanowski and Kazimierz Kumaniecki, Statystyka Polski [Statistics of Poland], which was in fact the first statistical yearbook of the former Polish-Lithuanian Commonwealth and other predominantly Polish-speaking areas. The analysis was carried out strictly according to the requirements of the demographic transition theory. A comparative analysis of the demographic situation in these lands on the eve of the outbreak of World War I was carried out using Ward’s taxonomic method and the k-means method. The results of the analysis indicate that the process of demographic transition in these lands was varied and was conditioned by their economic development and geographical location.

Celem pracy jest prześledzenie procesu przejścia demograficznego na ziemiach byłego państwa polsko-litewskiego, poszerzonych o obszary zamieszkane głównie przez ludność polskojęzyczną, tj. Górny Śląsk i Śląsk Cieszyński oraz Mazury Południowe. Zakres czasowy pracy obejmuje lata 1865–1912. Przeanalizowano zmiany podstawowych wskaźników ruchu naturalnego ludności, czyli: surowego wskaźnika zgonów (natężenie zgonów na tys. ludności), surowego wskaźnika urodzeń oraz surowego wskaźnika zawierania małżeństw. Źródłem danych jest praca Adama Krzyżanowskiego i Kazimierza Kumanieckiego Statystyka Polski, będąca w istocie pierwszym rocznikiem statystycznym ziem polskich. Analizę przeprowadzono ściśle według wymogów teorii przejścia demograficznego. Analizę porównawczą sytuacji demograficznej na ziemiach polskich w przededniu wybuchu I wojny światowej przeprowadzono przy zastosowaniu taksonomicznej metody Warda oraz metody k-średnich. Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że proces przejścia demograficznego na ziemiach polskich przebiegał w sposób zróżnicowany i był uwarunkowany rozwojem gospodarczym oraz położeniem geograficznym tych ziem.