Przekształcenia własnościowe i strukturalne jednostek badawczo-rozwojowych w Polsce

Problemy przekształceń własnościowych i organizacyjnych jednostek badawczo- -rozwojowych (JBR) zostały przedstawione w artykule na tle aktualnego stanu zaplecza badawczo-rozwojowego oraz przyjętych celów przekształceń. Oceniając stan JBR wskazano m.in. na systematyczne zmniejszanie się przychodów z prac badawczych i rozwojowych, spadek zatrudnienia w działalności B+R oraz pogarszającą się rentowność. Pogłębiający się kryzys sektora JBR obrazują dane liczbowe dla lat 1994-2000. Za szczególnie ważny cel restrukturyzacji JBR uznano dostosowanie działalności jednostek do warunków otwartej gospodarki i reguł obowiązujących w Unii Europejskiej. Autor dokonuje przeglądu wszystkich możliwych form przekształceń własnościowych i prawno-organizacyjnych JBR, rozważając zalety i wady poszczególnych rozwiązań. Wyróżnionymi formami przekształceń uwzględniającymi specyfikę JBR są: prywatyzacja bezpośrednia w drodze wniesienia jednostki do spółki z udziałem Skarbu Państwa i pracowników bądź w drodze oddania JBR do odpłatnego korzystania przez spółkę z udziałem pracowników oraz tworzenie struktur wielopodmiotowych, w tym holdingowych. Autor zwraca uwagę na fakt, że pomimo wprowadzenia w życie od przeszło półtora roku sprzyjających przepisów prawa, nie udało się żadnej jednostki skomercjalizować, sprywatyzować lub nadać jej status państwowego instytutu badawczego. Jako główne bariery hamujące proces przekształceń JBR należy, według autora, uznać niedostatek środków finansowych na cele restrukturyzacji w budżecie i w poszczególnych jednostkach oraz brak niektórych przepisów wykonawczych. Przedstawiając możliwości wyjścia z „patowej” sytuacji JBR autor proponuje zmiany w regulacjach prawnych oraz wspomina o działaniach zapowiadanych przez ministra nauki, zawartych w założeniach reformy systemu finansowania nauki.

This article presents problems connected with ownership and organisational changes to research and development (R&D) establishments against the background of current R&D resources and the adopted goals of these changes. It indicates a gradual reduction in revenues from R&D, a fall in employment in this sphere, and a diminishing profitability thereof. The increasing crisis in the R&D sector is reflected in data in the period 1994-2000. The adaptation of R&D establishments to conditions of a market economy and the regulations of the European Union is regarded as a particularly important objective. The author examines all possible forms of ownership and legal-organisational changes in the R&D sector, weighing up the advantages and disadvantages of each solution. The preferred form of such changes, taking into account the specific nature of R&D, is direct privatisation effected by merging the R&D establishment with a company in which the State Treasury and the employees hold shares, or by handing over the R&D establishment for gratuitous use by a company in which the employees have shares, and the creation of multi-entity structures, including holding companies. The author points out that despite the introduction of favourable legislation over 18 months ago, no R&D unit has been commercialised or privatised yet, or granted the status of a state research establishment. The authors see the main barriers to this in a shortage of funds for restructuring in the state budget and in individual establishments, and an absence of some executive regulations. Presenting the possibility of emerging from this “stalemate” , the author suggests changes to legislation and recalls some of the actions proposed by the education minister in the reform to the system of financing education.