Ex Saulo Paulus, ex persecutore apostolus? Duchowa przemiana biskupa Dantyszka w świetle nowych źródeł

Jan Dantyszek was a child of his times – he was undoubtedly a Renaissance man for most of his life. His fame as a troublemaker and lecher, a diplomat with numerous contacts in various, as well as suspicious, circles, and then a strict Catholic bishop in Prussia (who nonetheless retained good relations with the Lutheran prince Albrecht) in connection with the somewhat unfortunate metaphor of conversion used by Stanisław Hozjusz to describe him as Saul into Paul, gave rise to the false view that Dantyszek favoured the Reformation for a long time and that it was only under the influence of Hozjusz (after his admission to the Warmian chapter in 1538) that he converted and become a militant Catholic. This misconception constantly reappears in the scholarship, and particularly in popular literature, but only one Polish-language monograph of Dantyszek has been published to date.

Jan Dantyszek był dzieckiem swoich czasów – niewątpliwie przez większą część życia hołdował swobodnym renesansowym obyczajom. Jego sława hulaki i rozpustnika, dyplomaty o licznych kontaktach w rozmaitych, także podejrzanych, środowiskach, następnie zaś surowego biskupa katolickiego w Prusach (pozostającego jednak w dobrosąsiedzkich stosunkach z luterańskim księciem Albrechtem) w powiązaniu z użytą nieco niefortunnie na jego określenie przez Stanisława Hozjusza metaforą przemiany Szawła w Pawła, zrodziła fałszywe mniemanie, jakoby Dantyszek przez długi czas sprzyjał reformacji i dopiero pod wpływem Hozjusza (po przyjęciu go do kapituły warmińskiej w roku 1538) uległ nawróceniu, stając się wojującym katolikiem. To błędne przekonanie stale przewija się w literaturze naukowej, znajdując najpełniejszy wyraz we wprawdzie popularnonaukowej, ale za to jedynej opublikowanej dotychczas drukiem polskojęzycznej monografii Dantyszka.