Poetyka w świetle kulturoznawstwa

Artykuł pokazuje najważniejsze skutki procesu demontażu metodologicznych i epistemologicznych podstaw nowoczesnej teorii literatury, który w polskim literaturoznawstwie przybrał postać skokowej i często dość powierzchownej asymilacji radykalnych wniosków płynących z dwóch zwrotów metodologicznych – poststrukturalnego i kulturowego. Jedną z najpoważniejszych konsekwencji owego procesu było nazbyt łatwe wyrzeczenie się przez literaturoznawstwo odrębności własnego przedmiotu i własnej metodologii badawczej, będące konsekwencją kulturowej reorientacji studiów literackich. Doprowadziło to do zastąpienia teorii literatury przez ogólną teorię kultury i uczynienia z tekstu literackiego zaledwie jednego z wielu równoprawnych przedmiotów kulturotwórczej praktyki. Na tle nowoczesnej teorii literatury, która posiada już dzisiaj wyłącznie charakter historyczny, poetyka okazuje się dyscypliną nie tylko żywotną i ekspansywną (o czym świadczy wykorzystywanie przez inne dziedziny wiedzy wypracowanych przez nią pojęć i kategorii), ale także nieodzowną dla dalszego trwania kulturowo zorientowanych studiów literacki. Tylko ona bowiem dostarcza narzędzi pozwalających skutecznie argumentować na rzecz odrębności i specyfiki literatury jako pod wieloma względami uprzywilejowanej formy poznania i ekspresji kulturowego doświadczenia człowieka, wyróżniającej się szczególnymi właściwościami formalnymi i semantycznymi, czyniącymi z niej jedyny w swoim rodzaju kod międzyludzkiej komunikacji.

The article attempts to show the most important consequences of the process by which the methodological and epistemological foundations of modern literary theory have been dismantled, a process which in Polish literature studies has been characterized by a sweeping, yet often superficial assimilation of the radical conclusions issuing from two methodological turns—the Post-Structuralist turn and the cultural turn. One of the most serious consequences of this process was literature studies’ too easy renunciation of the separate status of its subject and scholarly apparatus, which occurred as a result of the cultural reorientation of the literary studies field. This led to the replacement of literary theory by a generalized cultural theory and the reduction of the literary text to the status of merely one of many equal subjects of cultural production practices. Against the background of modern literary theory, which now has become a purely historical phenomenon, poetics is revealed to be a discipline possessing not only vitality and expansiveness (a fact testified to by other fields’ appropriation of concepts and categories developed by poetics), but also indispensable to the continued life of culturally-oriented literary studies. For only poetics provides the tools that enable us persuasively to argue in favor of the separate status and specificity of literature as a form of knowledge and cultural expression of human experience which is in many ways privileged, standing out due to its specific formal and semantic properties, which make it a unique code for communication between and among human beings.