Gatunki autorskie – niedostrzeżony problem genologii?

W artykule autor rozważa genologiczną możliwość wyróżnienia kategorii gatunku momentalnego – gatunku autorskiego. Przytoczone zostały teoretyczne próby polskiej genologii rozważające kwestię genologicznej akceptacji autorskich „wynalazków” – utworów, które manifestują nowatorskość i wyjątkowość gatunkową na poziomie pojedynczego dzieła lub grupy utworów tego samego autora, możliwych do zidentyfikowania jako specyficzny gatunek autorski. A zatem chodzi o przypadek „gatunków jednorazowych” – gdy licentia poetica obejmuje genologię, o sytuację przeniesienia literackiego inventio na poziom paradygmatu, widoczną szczególnie w literaturze ostatniego stulecia. Rozważania tego typu najlepiej widoczne były w oglądzie konkretnej twórczości – szczególnie awangardowej i neoawangardowej: m.in. futurystów, Juliana Tuwima, Mirona Białoszewskiego, Witolda Wirpszy czy w żartobliwej poezji Wisławy Szymborskiej i Stanisława Barańczaka. Najnowszą egzemplifikacją gatunku autorskiego w artykule stały się utwory zebrane w tomie poetyckim Marii Peszek pt. bezwstydnik, który stanowi też ciekawy przykład funkcjonowania tego typu specyfikacji gatunkowej w kontekście medialnym i performatywnym.

In this article, the author considers the possibility of creating in genre studies a separate category of a genre of the moment – the inventive genre (gatunek autorski). He cites theoretical attempts within Polish genre studies to analyze the problem of how to accommodate authorial “inventions” within the study of genres – referring to works that manifest innovation and are exceptional with respect to genre, whether at the level of an individual work or a group of works by the same author, capable of being identified as a specific inventive genre. The point of the inquiry is thus to address instances of “one-time genres,” cases in which poetic license extends to the category of genre, situations where literary inventio is transferred to the paradigmatic level, particularly visible in the literature of the last century. Such analyses have been most evident in surveys of a particular author’s work – especially avant-garde and neo-avant-garde authors, including the Futurists, Julian Tuwim, Miron Białoszewski, Witold Wirpsza, and in humorous poetry by Wisława Szymborska and Stanisław Barańczak. The newest examples of inventive genres in the article are works collected in Maria Peszek’s book of poetry entitled bezwstydnik (scandal sheet), which also represents an intriguing example of how this kind of innovative genre specification can function in media and performative contexts.