Bloody lining of high-minded ideas: “Un-divine comedy” and its contemporary contexts

Zygmunt Krasiński’s “Un-Divine Comedy”, the 19th-century drama on revolution, although in general highly prized by a prominent Polish romantic poet, Adam Mickiewicz, was nonetheless criticised by him because of the scene with converted Jews, which depicted them as traitors, provocateurs of the revolutionary disorder and plotters that strive to achieve power and ruin Christianity. In this scene, called by Mickiewicz “a national crime”, focused one of the literary contests for “Un-Divine Comedy”. Some of the literary interpretations and theatre versions seek to revoke this cumbersome fragment as “non-embeded” in the main context of problems in the drama. However, the heuristic works of Maria Janion inserted the incriminated scene anew in the ideological construction of the whole drama by using the phantasmal criticism in literary research, placing it in the history of the European thought and the circulation of ideas in the romantic epoch and in Krasiński’s biography. The 2014 production by Demirski (adapter of the text) and Strzępka (director) shown at the National Stary Theatre in Cracow takes hold of recent literary and historical scholarship and, moreover, makes a step forward: carries on the phantasmal interpretation, without loosing any of the drawn out meanings and connotations, in order to raise the universal question about the people’s fear.

Jeden ze sporów wokół Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, dramatu romantycznego o rewolucji, zogniskował się wokół sceny z przechrztami, ukazanymi jako zdrajcy wszelkiej idei, spiskujący przeciw chrześcijańskiemu światu i pracujący wyłącznie dla osiągnięcia własnych celów. Adam Mickiewicz określił taki sposób ukazania społeczności żydowskiej w dramacie, skądinąd wysoko przezeń cenionym, mianem „występku narodowego”. Interpretacje historyków literatury starały się unieważnić niewygodną sekwencję jako „nieorganiczną” w kontekście całości problematyki utworu. Również przez inscenizatorów bywała ekstrahowana lub bagatelizowana. Heurystyczne teksty Marii Janion wbudowały powtórnie sensy wypływające z „zalatującej siarką” sceny w konstrukcję ideowo-fantazmatyczną dramatu, osadzając ją przy tym w historii myśli europejskiej, obiegu idei charakterystycznych dla epoki oraz w biografii autora. Wystawiona w Teatrze Starym w Krakowie w 2014 r. inscenizacja Pawła Demirskiego zatytułowana „Nie-Boska komedia. Wszystko powiem Bogu” zdradza nie tylko świadomość dotychczasowych opracowań historyczno-literackich utworu, ale prowadzi wydobyte z nich myśli, sensy i utożsamienia dalej, scalając je w wizję uniwersalnej opowieści o ludzkim lęku.