Pogardzany i niezbędny – paradoks staropolskiego żebraka

Artykuł ma na celu ukazanie sytuacji żebraka w okresie staropolskim. W hierarchicznym i stanowym społeczeństwie Rzeczypospolitej zajmował on jedną z najniższych pozycji. Bez przynależności do uznanej grupy społecznej, np. rodziny, cechu, nie posiadając majątku, często bezdomny, był pogardzany i podejrzewany o najgorsze cechy. Często należał przy tym do marginesu społecznego, do tzw. ludzi luźnych, ludzi gościńca, a więc wykluczonych z podstawowych struktur. Żebraniem trudnili się również pensjonariusze uznanych placówek, czyli szpitali. Z drugiej strony żebrak był biedakiem, a biedak miał przecież twarz Chrystusa. Tak zwane ubóstwo było niezbędne jako cel charytatywności. Ta z kolei stanowiła wyraz miłosierdzia wynikający z podstawowej zasady chrześcijaństwa, czyli miłości. Jałmużna – datek pod różną postacią był konieczny w dziele zbawienia. W zamian oczekiwano od obdarowanego modlitwy na rzecz darczyńcy. Tak więc żebrak – z jednej strony poniżany, pogardzany, wyrzucany poza obręb społeczeństwa, z drugiej strony stanowił warunek konieczny dla właściwego funkcjonowania chrześcijańskiej charytatywności.

The aim of this article is to show the position of beggars in the Old Polish period. They had one of the lowest positions in the hierarchical and class society in the Republic of Poland. As they did not belong to any recognized social group (e.g. family or guild), had no assets and were often homeless, they were despised and people suspected the worst of them. They often belonged to the margins of society, or the so-called people of the road. They were therefore excluded from the basic social structures. Residents of recognized institutions, such as hospitals, were also engaged in begging. At the same time, beggars were paupers and as poor men they had the face of Christ. The so-called poverty was a necessary goal of charity resulting from the basic principle of Christianity, i.e. love. Alms – different forms of donation – were a prerequisite for salvation. In return, donors expected that the donated would pray for them. Thus, on the one hand, beggars were humiliated and despised; on the other hand, they were a necessary condition for the proper functioning of Christian charity.