Racjonalność procesu wychowania we współczesnym dyskursie pedagogicznym

CEL NAUKOWY: Celem tego artykułu jest opis i wyjaśnienie różnych możliwości rozumienia i interpretacji pojęcia „racjonalność procesu wychowania”, a także przyjrzenie się temu, co kryje się współcześnie pod pojęciem „pedagogicznego rozumu”. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Czy i w jakim zakresie we współczesnej debacie pedagogicznej uwzględnia się racjonalność procesu wychowania i kształcenia? W poszukiwaniu rozwiązania postawionego problemu zastosowano metodę hermeneutyczną.PROCES WYWODU: W artykule zostaną nakreślone wybrane koncepcje dotyczące racjonalności procesu wychowania człowieka, przy czym tłem rozważań będą zarówno teoretyczne ujęcia samej racjonalności ludzkich działań, jak i praktyczne odniesienia znajdujące odzwierciedlenie w procesie wychowania toczącym się w rodzinie, społeczeństwie i szkole. Przedstawiona zostanie również kategoria pedagogizmu jako represji w działaniach wychowawczych i kształceniowych. Zaprezentowany będzie spór o rolę i funkcje szkoły w społeczeństwie postkomunistycznym, które znajduje się w swoistym mentalnym klinczu pomiędzy socjalistycznymi przyzwyczajeniami a zachwytem osiągnięciami demokracji zachodniej.WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rozwój wiedzy naukowej i techniczne nowości nie prowadzą wprost do racjonalizacji ludzkich działań. Dzieje się tak, gdyż wiedza naukowa nie musi i często nie jest absolutnie pewna, zaś jednym z istotniejszych zabiegów postępu naukowego jest możliwość wątpienia, sprawdzania, a niekiedy obalania istniejących „pewników” naukowych. Miejscem dyskursu wiedzy/władzy jest także szkoła, w której (zwłaszcza w wieku XIX, ale i dziś wielokrotnie to się zdarza) pedagogizm zajął miejsce wychowania. Upominanie się demokratycznego nurtu pedagogiki o zerwanie z zasadą represji na rzecz autentyczności relacji rozumianej jak wychowanie jest potwierdzeniem tej tezy.WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Na kanwie ogólnych rozważań o racjonalności procesu wychowania zaznaczona zostanie także dyskusja o wyzwaniach dla polskiej szkoły znajdującej się w tyglu kolejnej rewolucji reformatorskiej.